فوج

جاوید نامه(اقبال لاهوری)

دیباچه

خیال من به تماشای آسمان بود است

بدوش ماه و به آغوش کهکشان بود است

گمان مبر که همین خاکدان نشیمن ماست

که هر ستاره جهان است یا جهان بود است

مناجات

آدمی اندر جهان هفت رنگ

هر زمان گرم فغان مانند چنگ

آرزوی هم نفس می سوزدش

ناله های دل نواز آموزدش

لیکن این عالم که از آب و گل است

کی توان گفتن که دارای دل است

بحر و دشت و کوه و که خاموش و کر

آسمان و مهر و مه خاموش و کر

گرچه بر گردون هجوم اختر است

هر یکی از دیگری تنها تر است

هر یکی مانند ، بیچاره ایست

در فضای نیلگون آواره ایست

کاروان برگ سفر ناکرده ساز

بیکران افلاک و شب ها دیر یاز

این جهان صید است و صیادیم ما

یا اسیر رفته از یادیم ما

زار نالیدم صدائی برنخاست

هم نفس فرزند آدم را کجاست

دیده ام روز جهان چار سوی

آنکه نورش بر فروزد کاخ و کوی

از رم سیاره ئی او را وجود

نیست الا اینکه گوئی رفت و بود

ای خوش آن روزی که از ایام نیست

صبح او را نیمروز و شام نیست

روشن از نورش اگر گردد روان

صوت را چون رنگ دیدن میتوان

غیب ها از تاب او گردد حضور

نوبت او لایزال و بی مرور

ای خدا روزی کن آن روزی مرا

وارهان زین روز بی سوزی مرا

آیهٔ تسخیر اندر شأن کیست؟

این سپهر نیلگون حیران کیست؟

رازدان علم الاسما که بود

مست آن ساقی و آن صهبا که بود

برگزیدی از همه عالم کرا؟

کردی از راز درون محرم کرا؟

ای ترا تیری که ما را سینه سفت

حرف از «ادعونی» که گفت و با که گفت؟

روی تو ایمان من قرآن من

جلوه ئی داری دریغ از جان من

از زیان صد شعاع آفتاب

کم نمیگردد متاع آفتاب

عصر حاضر را خرد زنجیر پاست

جان بیتابی که من دارم کجاست؟

عمر ها بر خویش می پیچد وجود

تا یکی بیتاب جان آید فرود

گر نرنجی این زمین شوره زار

نیست تخم آرزو را سازگار

از درون این گل بی حاصلی

بس غنیمت دان اگر روید دلی

تو مهی اندر شبستانم گذر

یک زمان بی نوری جانم نگر

شعله را پرهیز از خاشاک چیست؟

برق را از برفتادن باک چیست؟

زیستم تا زیستم اندر فراق

وانما آنسوی این نیلی رواق

بسته در ها را برویم باز کن

خاک را با قدسیان همراز کن

آتشی در سینهٔ من برفروز

عود را بگذار و هیزم را بسوز

باز بر آتش بنه عود مرا

در جهان آشفته کن دود مرا

آتش پیمانهٔ من تیز کن

با تغافل یک نگه آمیز کن

ما ترا جوئیم و تو از دیده دور

نی غلط ، ما کور و تو اندر حضور

یا گشا این پردهٔ اسرار را

یا بگیر این جان بی دیدار را

نخل فکرم ناامید از برگ و بر

یا تبر بفرست یا باد سحر

عقل دادی هم جنونی ده مرا

ره به جذب اندرونی ده مرا

علم در اندیشه می گیرد مقام

عشق را کاشانه قلب لاینام

علم تا از عشق برخودار نیست

جز تماشا خانهٔ افکار نیست

این تماشا خانه سحر سامری است

علم بی روح القدس افسونگری است

بی تجلی مرد دانا ره نبرد

از لکد کوب خیال خویش مرد

بی تجلی زندگی رنجوری است

عقل مهجوری و دین مجبوری است

این جهان کوه و دشت و بحر و بر

ما نظر خواهیم و او گوید خبر

منزلی بخش ای دل آواره را

باز ده با ماه این مهپاره را

گرچه از خاکم نروید جز کلام

حرف مهجوری نمی گردد تمام

زیر گردون خویش را یابم غریب

ز آنسوی گردون بگو «انی قریب»

تا مثال مهر و مه گردد غروب

این جهات و این شمال و این جنوب

از طلسم دوش و فردا بگذرم

از مه و مهر و ثریا بگذرم

تو فروغ جاودان ما چون شرار

یک دو دم داریم و آن هم مستعار

ای تو نشناسی نزاع مرگ و زیست

رشک بر یزدان برد این بنده کیست

بندهٔ آفاق گیر و ناصبور

نی غیاب او را خوش آید نی حضور

آنیم من جاودانی کن مرا

از زمینی آسمانی کن مرا

ضبط در گفتار و کرداری بده

جاده ها پیداست رفتاری بده

آنچه گفتم از جهانی دیگر است

این کتاب از آسمانی دیگر است

بحرم و از من کم آشوبی خطاست

آنکه در قعرم فرو آید کجاست

یک جهان بر ساحل من آرمید

از کران غیر از رم موجی ندید

من که نومیدم ز پیران کهن

دارم از روزی که میآید سخن

بر جوانان سهل کن حرف مرا

بهرشان پایاب کن ژرف مرا

تمهید آسمانی - نخستین روز آفرینش نکوهش می کند آسمان زمین را

زندگی از لذت غیب و حضور

بست نقش این جهان نزد و دور

آنچنان تار نفس از هم گسیخت

رنگ حیرت خانهٔ ایام ریخت

هر کجا از ذوق و شوق خود گری

نعرهٔ «من دیگرم ، تو دیگری»

ماه و اختر را خرام آموختند

صد چراغ اندر فضا افروختند

بر سپهر نیلگون زد آفتاب

خیمهٔ زر بفت با سیمین طناب

از افق صبح نخستین سر کشید

عالم نو زاده را در بر کشید

ملک آدم خاکدانی بود و بس

دشت او بی کاروانی بود و بس

نی به کوهی آب جوئی در ستیز

نی به صحرائی سحابی ریزریز

نی سرود طایران در شاخسار

نی رم آهو میان مرغزار

بی تجلی های جان بحر و برش

دود پیچان طیلسان پیکرش

سبزه باد فرودین نادیده ئی

اندر اعماق زمین خوابیده ئی

طعنه ئی زد چرخ نیلی بر زمین

روزگار کس ندیدم این چنین

چون تو در پهنای من کوری کجا

جز به قندیلم ترا نوری کجا

خاک اگر الوند شد جز خاک نیست

روشن و پاینده چون افلاک نیست

یا بزی با ساز و برگ دلبری

یا بمیر از ننگ و عار کمتری

شد زمین از طعنهٔ گردون خجل

نا امید و دل گران و مضمحل

پیش حق از درد بی نوری تپید

تا ندانی ز آنسوی گردون رسید

ای امینی از امانت بی خبر

غم مخور اندر ضمیر خود نگر

روز ها روشن ز غوغای حیات

نی از آن نوری که بینی در جهات

نور صبح از آفتاب داغ دار

نور جان پاک از غبار روزگار

نور جان بی جاده ها اندر سفر

از شعاع مهر و مه سیار تر

شسته ئی از لوح جان نقش امید

نور جان از خاک تو آید پدید

عقل آدم بر جهان شبخون زند

عشق او بر لامکان شبخون زند

راه دان اندیشهٔ او بی دلیل

چشم او بیدار تر از جبرئیل

خاک و در پرواز مانند ملک

یک رباط کهنه در راهش فلک

می خلد اندر وجود آسمان

مثل نوک سوزن اندر پرنیان

داغها شوید ز دامان وجود

بی نگاه او جهان کور و کبود

گرچه کم تسبیح و خونریز است او

روزگاران را چو مهمیز است او

چشم او روشن شود از کائنات

تا ببیند ذات را اندر صفات

«هر که عاشق شد جمال ذات را

اوست سید جمله موجودات را»

نغمه ملائک

فروغ مشت خاک از نوریان افزون شود روزی

زمین ازکوکب تقدیر او گردون شود روزی

خیال او که از سیل حوادث پرورش گیرد

ز گرداب سپهر نیلگون بیرون شود روزی

یکی در معنی آدم نگر از ما چه می پرسی

هنوز اندر طبیعت می خلد موزون شود روزی

چنان موزون شود این پیش پا افتاده مضمونی

که یزدان را دل از تأثیر او پر خون شود روزی

تمهید زمینی - آشکارا می شود روح حضرت رومی و شرح میدهد اسرار معراج را

عشق شور انگیز بی پروای شهر

شعلهٔ او میرد از غوغای شهر

خلوتی جوید بدشت و کوهسار

یا لب دریای ناپیدا کنار

من که در یاران ندیدم محرمی

بر لب دریا بیاسودم دمی

بحر و هنگام غروب آفتاب

نیلگون آب از شفق لعل مذاب

کور را ذوق نظر بخشد غروب

شام را رنگ سحر بخشد غروب

با دل خود گفتگوها داشتم

آرزوها جستجوها داشتم

آنی و از جاودانی بی نصیب

زنده و از زندگانی بی نصیب

تشنه و دور از کنار چشمه سار

می سرودم این غزل بی اختیار

غزل

بگشای لب که قند فراوانم آرزوست

بنمای رخ که باغ و گلستانم آرزوست

یک دست جام باده و یک دست زلف یار

رقصی چنین میانهٔ میدانم آرزوست

گفتی ز ناز بیش مرنجان مرا ، برو

آن گفتنت که بیش مرنجانم آرزوست

ای عقل تو ز شوق پراکنده گوی شو

ای عشق نکته های پریشانم آرزوست

این آب و نان چرخ چو سیل است بیوفا

من ماهیم نهنگم و عمانم آرزوست

جانم ملول گشت ز فرعون و ظلم او

آن نور جیب موسی عمرانم آرزوست

دی شیخ با چراغ همی گشت گرد شهر

کز دیو و دد ملولم و انسانم آرزوست

زین همرهان سست عناصر دلم گرفت

شیر خدا و رستم دستانم آرزوست

گفتم که یافت می نشود جسته ایم‘

گفت آنکه یافت می نشود آنم آرزوست

رومی

موج مضطر خفت بر سنجاب آب

شد افق تار از زیان آفتاب

از متاعش پاره ئی دزدید شام

کوکبی چون شاهدی بالای بام

روح رومی پرده ها را بر درید

از پس که پاره ئی آمد پدید

طلعتش رخشنده مثل آفتاب

شیب او فرخنده چون عهد شباب

پیکری روشن ز نور سرمدی

در سراپایش سرور سرمدی

بر لب او سر پنهان وجود

بند های حرف و صوت از خود گشود

حرف او آئینه ئی آویخته

علم با سوز درون آمیخته

گفتمش موجود و ناموجود چیست

معنی محمود و نامحمود چیست

گفت موجود آنکه می خواهد نمود

آشکارائی تقاضای وجود

زندگی خود را بخویش آراستن

بر وجود خود شهادت خواستن

انجمن روز الست آراستند

بر وجود خود شهادت خواستند

زنده ئی یا مرده ئی یا جان بلب

از سه شاهد کن شهادت را طلب

شاهد اول شعور خویشتن

خویش را دیدن بنور خویشتن

شاهد ثانی شعور دیگری

خویش را دیدن بنور دیگری

شاهد ثالث شعور ذات حق

خویش را دیدن بنور ذات حق

پیش این نور ار بمانی استوار

حی و قائم چون خدا خود را شمار

بر مقام خود رسیدن زندگی است

ذات را بی پرده دیدن زندگی است

مرد مؤمن در نسازد با صفات

مصطفی راضی نشد الا به ذات

چیست معراج آرزوی شاهدی

امتحانی روبروی شاهدی

شاهد عادل که بی تصدیق او

زندگی ما را چو گل را رنگ و بو

در حضورش کس نماند استوار

ور بماند هست او کامل عیار

ذره ئی از کف مده تابی که هست

پخته گیر اندر گره تابی که هست

تاب خود را بر فزودن خوشتر است

پیش خورشید آزمودن خوشتر است

پیکر فرسوده را دیگر تراش

امتحان خویش کن موجود باش

این چنین موجود محمود است و بس

ورنه نار زندگی دود است و بس

باز گفتم پیش حق رفتن چسان

کوه خاک و آب را گفتن چسان

آمر و خالق برون از امر و خلق

ما ز شست روزگاران خسته حلق

گفت اگر سلطان ترا آید بدست

می توان افلاک را از هم شکست

باش تا عریان شود این کائنات

شوید از دامان خود گرد جهات

در وجود او نه کم بینی نه بیش

خویش را بینی ازو ، او را ز خویش

نکتهٔ «الا بسلطان» یاد گیر

ورنه چون مور و ملخ در گل بمیر

از طریق زادن ای مرد نکو

آمدی اندر جهان چار سو

هم برون جستن بزادن میتوان

بندها از خود گشادن میتوان

لیکن این زادن نه از آب و گل است

داند آن مردی که او صاحبدل است

آن ز مجبوری است ، این از اختیار

آن نهان در پرده ها این آشکار

آن یکی با گریه ، این با خنده ایست

یعنی آن جوینده ، این یابنده ایست

آن سکون و سیر اندر کائنات

این سراپا سیر بیرون از جهات

آن یکی محتاج روز و شب است

وان دگر روز و شب او را مرکب است

زادن طفل از شکست اشکم است

زادن مرد از شکست عالم است

هر دو زادن را دلیل آمد اذان

آن بلب گویند و این از عین جان

جان بیداری چو زاید در بدن

لرزه ها افتد درین دیر کهن»

گفتم این زادن نمیدانم که چیست

گفت شأنی از شؤن زندگی است

شیوه های زندگی غیب و حضور

آن یکی اندر ثبات آن در مرور

گه بجلوت می گدازد خویش را

گه بخلوت جمع سازد خویش را

جلوت او روشن از نور صفات

خلوت او مستنیر از نور ذات

عقل او را سوی جلوت می کشد

عشق او را سوی خلوت می کشد

عقل هم خود را بدین عالم زند

تا طلسم آب و گل را بشکند

می شود هر سنگ ره او را ادیب

می شود برق و سحاب او را خطیب

چشمش از ذوق نگه بیگانه نیست

لیکن او را جرأت رندانه نیست

پس ز ترس راه چون کوری رود

نرم نرمک صورت موری رود

تا خرد پیچیده تر بر رنگ و بوست

میرود آهسته اندر راه دوست

کارش از تدریج می یابد نظام

من ندانم کی شود کارش تمام

می نداند عشق سال و ماه را

دیر و زود و نزد و دور راه را

عقل در کوهی شکافی میکند

یا بگرد او طوافی می کند

کوه پیش عشق چون کاهی بود

دل سریع السیر چون ماهی بود

عشق ، شبخونی زدن بر لامکان

گور را نادیده رفتن از جهان

زور عشق از باد و خاک و آب نیست

قوتش از سختی اعصاب نیست

عشق با نان جوین خیبر گشاد

عشق در اندام مه چاکی نهاد

کله نمرود بی ضربی شکست

لشکر فرعون بی حربی شکست

عشق در جان چون بچشم اندر نظر

هم درون خانه هم بیرون در

عشق هم خاکستر و هم اخگر است

کار او از دین و دانش برتر است

عشق سلطان است و برهان مبین

هر دو عالم عشق را زیر نگین

لا زمان و دوش فردائی ازو

لامکان و زیر و بالائی ازو

چون خودی را از خدا طالب شود

جمله عالم مرکب او راکب شود

آشکارا تر مقام دل ازو

جذب این دیر کهن باطل ازو

عاشقان خود را به یزدان میدهند

عقل تأویلی به قربان میدهند

عاشقی از سو به بی سوئی خرام

مرگ را بر خویشتن گردان حرام

ای مثال مرده در صندوق گور

می توان برخاستن بی بانگ صور

در گلو داری نواها خوب و نغز

چند اندر گل بنالی مثل چغز

بر مکان و بر زمان اسوار شو

فارغ از پیچاک این زنار شو

تیز تر کن این دو چشم و این دو گوش

هر چه می بینی نیوش از راه هوش

آن کسی کو بانگ موران بشنود

هم ز دوران سر دوران بشنود

آن نگاه پرده سوز از من بگیر

کو بچشم اندر نمیگردد اسیر

«آدمی دید است باقی پوست است

دید آن باشد که دید دوست است

جمله تن را در گداز اندر بصر

در نظر رو ، در نظر رو ، در نظر»

رومی

تو ازین نه آسمان ترسی ، مترس

از فراخای جهان ترسی مترس

چشم بگشا بر زمان و بر مکان

این دو یک حال است از احوال جان

تا نگه از جلوه پیش افتاده است

اختلاف دوش و فردا زاده است

دانه اندر گل به ظلمت خانه ئی

از فضای آسمان بیگانه ئی

هیچ میداند که در جای فراخ

می توان خود را نمودن شاخ شاخ

جوهر او چیست یک ذوق نموست

هم مقام اوست این جوهر هم اوست

ایکه گوئی محمل جان است تن

سر جان را در نگر بر تن متن

محملی نی ، حالی از احوال اوست

محملش خواندن فریب گفتگوست

چیست جان جذب و سرور و سوز و درد

ذوق تسخیر سپهر گرد گرد

چیست تن با رنگ و بو خو کردن است

با مقام چار سو خو کردن است

از شعور است این که گوئی نزد و دور

چیست معراج؟ انقلاب اندر شعور

انقلاب اندر شعور از جذب و شوق

وارهاند جذب و شوق از تحت و فوق

این بدن با جان ما انباز نیست

مشت خاکی مانع پرواز نیست»

زروان که روح زمان و مکان است مسافر را بسیاحت عالم علوی میبرد

از کلامش جان من بیتاب شد

در تنم هر ذره چون سیماب شد

ناگهان دیدم میان غرب و شرق

آسمان در یک سحاب نور غرق

زان سحاب افرشته ئی آمد فرود

با دو طلعت این چو آتش آن چو دود

آن چو شب تاریک و این روشن شهاب

چشم این بیدار و چشم آن بخواب

بال او را رنگهای سرخ و زرد

سبز و سیمین و کبود و لاجورد

چون خیال اندر مزاج او رمی

از زمین تا کهکشان او را دمی

هر زمان او را هوای دیگری

پر گشادن در فضای دیگری

گفت «زروانم جهان را قاهرم

هم نهانم از نگه هم ظاهرم

بسته هر تدبیر با تقدیر من

ناطق و صامت همه نخچیر من

غنچه اندر شاخ می بالد ز من

مرغک اندر آشیان نالد ز من

دانه از پرواز من گردد نهال

هر فراق از فیض من گردد وصال

هم عتابی هم خطابی آورم

تشنه سازم تا شرابی آورم

من حیاتم من مماتم من نشوز

من حساب و دوزخ و فردوس و حور

آدم و افرشته در بند من است

عالم شش روزه فرزند من است

هر گلی کز شاخ می چینی منم

ام هر چیزی که می بینی منم

در طلسم من اسیر است این جهان

از دمم هر لحظه پیر است این جهان

لی مع الله هر که را در دل نشست

آن جوانمردی طلسم من شکست

گر تو خواهی من نباشم در میان

لی مع الله باز خوان از عین جان»

در نگاه او نمیدانم چه بود

از نگاهم این کهن عالم ربود

یا نگاهم بر دگر عالم گشود

یا دگرگون شد همان عالم که بود

مردم اندر کائنات رنگ و بو

زادم اندر عالم بی های و هو

رشتهٔ من زان کهن عالم گسست

یک جهان تازه ئی آمد بدست

از زیان عالمی جانم تپید

تا دگر عالم ز خاکم بر دمید

تن سبک تر گشت و جان سیار تر

چشم دل بیننده و بیدار تر

پردگی ها بی حجاب آمد پدید

نغمهٔ انجم بگوش من رسید

زمزمهٔ انجم

عقل تو حاصل حیات ، عشق تو سر کائنات

پیکر خاک خوش بیا ، این سوی عالم جهات

زهره و ماه و مشتری از تو رقیب یکدگر

از پی یک نگاه تو کشمکش تجلیات

در ره دوست جلوه هاست تازه بتازه نوبنو

صاحب شوق و آرزو دل ندهد بکلیات

صدق و صفاست زندگی نشوونماست زندگی

«تا ابد از ازل بتاز ملک خداست زندگی»

شوق غزل سرای را رخصت های و هو بده

باز به رند و محتسب باده سبو سبو بده

شام و عراق و هند و پارس خوبه نبات کرده اند

خوبه نبات کرده را تلخی آرزو بده

تا به یم بلند موج معرکه ئی بنا کند

لذت سیل تند رو با دل آب جو بده

مرد فقیر آتش است میری و قیصری خس است

فال و فر ملوک را حرف برهنه ئی بس است

دبدبهٔ قلندری ، طنطنهٔ سکندری

آن همه جذبهٔ کلیم این همه سحر و سامری

آن به نگاه می کشد این به سپاه می کشد

آن همه صلح و آشتی این همه جنگ و داوری

هر دو جهان گشاستند هر دو دوام خواستند

این به دلیل قاهری ، آن به دلیل دلبری

ضرب قلندری بیار سد سکندری شکن

رسم کلیم تازه کن رونق ساحری شکن

فلک قمر

این زمین و آسمان ملک خداست

این مه و پروین همه میراث ماست

اندرین ره هر چه آید در نظر

با نگاه محرمی او را نگر

چون غریبان در دیار خود مرو

ای ز خود گم اندکی بیباک شو

این و آن حکم ترا بر دل زند

گر تو گوئی این مکن آن کن ،کند

نیست عالم جز بتان چشم و گوش

اینکه هر فردای او میرد چو دوش

در بیابان طلب دیوانه شو

یعنی ابراهیم این بتخانه شو

چون زمین و آسمان را طی کنی

این جهان و آن جهان را طی کنی

از خدا هفت آسمان دیگر طلب

صد زمان و صد مکان دیگر طلب

بی خود افتادن لب جوی بهشت

بی نیاز از حرب و ضرب خوب و زشت

گر نجات ما فراغ از جستجوست

گور خوشتر از بهشت رنگ و بوست

ای مسافر جان بمیرد از مقام

زنده تر گردد ز پرواز مدام

هم سفر با اختران بودن خوش است

در سفر یک دم نیاسودن خوش است

تا شدم اندر فضاها پی سپر

آنچه بالا بود ، زیر آمد نظر

تیره خاکی برتر از قندیل شب

سایهٔ من بر سر من ای عجب

هر زمان نزدیک تر نزدیکتر

تا نمایان شد کهستان قمر

گفت «رومی از گمانها پاک شو

خوگر رسم و ره افلاک شو

ماه از ما دور و با ما آشناست

این نخستین منزل اندر راه ماست

دیر و زود روزگارش دیدنی است

غارهای کوهسارش دیدنی است»

آن سکوت آن کوهسار هولناک

اندرون پر سوز و بیرون چاک چاک

صد جبل از خافطین و یلدرم

بر دهانش درد و نار اندر شکم

از درونش سبزه ئی سر بر نزد

طایری اندر فضایش پر نزد

ابر ها بی نم ، هوا ها تند و تیز

با زمین مرده ئی اندر ستیز

عالم فرسوده ئی بی رنگ و صوت

نی نشان زندگی در وی نه موت

نی بنافش ریشهٔ نخل حیات

نی به صلب روزگارش حادثات

گرچه هست از دودمان آفتاب

صبح و شام او نزاید انقلاب

گفت رومی «خیز و گامی پیش نه

دولت بیدار را از کف مده

باطنش از ظاهر او خوشتر است

در قفار او جهانی دیگر است

هر چه پیش آید ترا ای مرد هوش

گیر اندر حلقه های چشم و گوش

چشم اگر بیناست هر شی دیدنی است

در ترازوی نگه سنجیدنی است

هر کجا رومی برد آنجا برو

یک دو دم از غیر او بیگانه شو»

دست من آهسته سوی خود کشید

تند رفت و بر سر غاری رسید

عارف هندی که به یکی از غار های قمر خلوت گرفته ، و اهل هند او را «جهان دوست» میگویند

من چوکوران دست بر دوش رفیق

پا نهادم اندر آن غار عمیق

ماه را از ظلمتش دل داغ داغ

اندرو خورشید محتاج چراغ

وهم و شک بر من شبیخون ریختند

عقل و هوشم را بدار آویختند

راه رفتم رهزنان اندر کمین

دل تهی از لذت صدق و یقین

تا نگه را جلوه ها شد بی حجاب

صبح روشن بی طلوع آفتاب

وادی هر سنگ او زنار بند

دیو سار از نخلهای سر بلند

از سرشت آب و خاک است این مقام

یا خیالم نقش بندد در منام

در هوای او چو می ذوق و سرور

سایه از تقبیل خاکش عین نور

نی زمینش را سپهر لاجورد

نی کنارش از شفقها سرخ و زرد

نور در بند ظلام آنجا نبود

دود گرد صبح و شام آنجا نبود

زیر نخلی عارف هندی نژاد

دیده ها از سرمه اش روشن سواد

موی بر سر بسته و عریان بدن

گرد او ماری سفیدی حلقه زن

آدمی از آب و گل بالاتری

عالم از دیر خیالش پیکری

وقت او را گردش ایام نی

کار او با چرخ نیلی فام نی

گفت با رومی که همراه تو کیست؟

در نگاهش آرزوی زندگیست

رومی

مردی اندر جستجو آواره ئی

ثابتی با فطرت سیاره ئی

پخته تر کارش ز خامی های او

من شهید ناتمامی های او

شیشهٔ خود را به گردون بسته طاق

فکرش از جبریل میخواهد صداق

چون عقاب افتد به صید ماه و مهر

گرم رو اندر طواف نه سپهر

حرف با اهل زمین رندانه گفت

حور و جنت را بت و بتخانه گفت

شعله ها در موج دودش دیده ام

کبریا اندر سجودش دیده ام

هر زمان از شوق مینالد چو نال

می کشد او را فراق و هم وصال

من ندانم چیست در آب و گلش

من ندانم از مقام و منزلش

جهان دوست

عالم از رنگست و بی رنگی است حق

چیست عالم ، چیست آدم ، چیست حق؟

رومی

آدمی شمشیر و حق شمشیر زن

عالم این شمشیر را سنگ فسن

شرق حق را دید و عالم را ندید

غرب در عالم خزید از حق رمید

چشم بر حق باز کردن بندگی است

خویش را بی پرده دیدن زندگی است

بنده چون از زندگی گیرد برات

هم خدا آن بنده را گوید صلوت

هر که از تقدیر خویش آگاه نیست

خاک او با سوز جان همراه نیست

جهان دوست

بر وجود و بر عدم پیچیده است

مشرق این اسرار را کم دیده است

کار ما افلاکیان جز دید نیست

جانم از فردای او نومید نیست

دوش دیدم بر فراز قشمرود

ز آسمان افرشته ئی آمد فرود

از نگاهش ذوق دیداری چکید

جز بسوی خاکدان ما ندید

گفتمش از محرمان رازی مپوش

تو چه بینی اندر آن خاک خموش

از جمال زهره ئی بگداختی

دل به چاه بابلی انداختی

گفت «هنگام طلوع خاور است

آفتاب تازه او را در بر است

لعل ها از سنگ ره آید برون

یوسفان او ز چه آید برون

رستخیزی در کنارش دیده ام

لرزه اندر کوهسارش دیده ام

رخت بندد از مقام آزری

تا شود خوگر ز ترک بت گری

ای خوش آن قومی که جان او تپید

از گل خود خویش را باز آفرید

عرشیان را صبح عید آن ساعتی

چون شود بیدار چشم ملتی»

پیر هندی اندکی دم در کشید

باز در من دید و بی تابانه دید

گفت مرگ عقل؟ گفتم ترک فکر

گفت مرگ قلب؟ گفتم ترک ذکر

گفت تن؟ گفتم که زاد از گرد ره

گفت جان؟ گفتم که رمز لااله

گفت آدم؟ گفتم از اسرار اوست

گفت عالم؟ گفتم او خود روبروست

گفت این علم و هنر؟ گفتم که پوست

گفت حجت چیست؟ گفتم روی دوست

گفت دین عامیان؟ گفتم شنید

گفت دین عارفان؟ گفتم که دید

از کلامم لذت جانش فزود

نکته های دل نشین بر من گشود

نه تا سخن از عارف هندی

ذات حق را نیست این عالم حجاب

غوطه را حایل نگردد نقش آب

زادن اندر عالمی دیگر خوش است

تا شباب دیگری آید بدست

حق ورای مرگ و عین زندگی است

بنده چون میرد نمیداند که چیست

گرچه ما مرغان بی بال و پریم

از خدا در علم مرگ افزون تریم

وقت؟ شیرینی به زهر آمیخته

رحمت عامی به قهر آمیخته

خالی از قهرش نبینی شهر و دشت

رحمت او اینکه گوئی در گذشت

کافری مرگست ای روشن نهاد

کی سزد با مرده غازی را جهاد

مرد مؤمن زنده و با خود به جنگ

بر خود افتد همچو بر آهو پلنگ

کافر بیدار دل پیش صنم

به ز دینداری که خفت اندر حرم

چشم کورست اینکه بیند نا صواب

هیچگه شب را نبیند آفتاب

صحبت گل دانه را سازد درخت

آدمی از صحبت گل تیره بخت

دانه از گل می پذیرد پیچ و تاب

تا کند صید شعاع آفتاب

من بگل گفتم بگو ای سینه چاک

چون بگیری رنگ و بو از باد و خاک؟

گفت گل ای هوشمند رفته هوش

چون پیامی گیری از برق خموش؟

جان به تن ما را ز جذب این و آن

جذب تو پیدا و جذب ما نهان

جلوهٔ سروش

مرد عارف گفتگو را در ببست

مست خود گردید و از عالم گسست

ذوق و شوق او را ز دست او ربود

در وجود آمد ز نیرنگ شهود

با حضورش ذره ها مانند طور

بی حضور او نه نور و نی ظهور

نازنینی در طلسم آن شبی

آن شبی بی کوکبی را کوکبی

سنبلستان دو زلفش تا کمر

تاب گیر از طلعتش کوه و کمر

غرق اندر جلوهٔ مستانه ئی

خوش سرود آن مست بی پیمانه ئی

پیش او گردنده فانوس خیال

ذوفنون مثل سپهر دیر سال

اندر آن فانوس پیکر رنگ رنگ

شکره بر گنجشک و بر آهو پلنگ

من به رومی گفتم ای دانای راز

بر رفیق کم نظر بگشای راز

گفت «این پیکر چو سیم تابناک

زاد در اندیشهٔ یزدان پاک

باز بیتابانه از ذوق نمود

در شبستان وجود امید فرود

همچو ما آواره و غربت نصیب

تو غریبی ، من غریبم ، او غریب

شأن او جبریلی و نامش سروش

می برد از هوش و می آرد بهوش

غنچهٔ ما را گشود از شبنمش

مرده آتش ، زنده از سوز دمش

زخمهٔ شاعر به ساز دل ازوست

چاکها در پردهٔ محمل ازوست

دیده ام در نغمهٔ او عالمی

آتشی گیر از نوای او دمی»

نوای سروش

ترسم که تو میرانی زورق به سراب اندر

زادی به حجاب اندر میری به حجاب اندر

چون سرمه رازی را از دیده فروشستم

تقدیر امم دیدم پنهان بکتاب اندر

بر کشت و خیابان پیچ بر کوه و بیابان پیچ

برقی که بخود پیچد میرد به سحاب اندر

با مغربیان بودم پر جستم و کم دیدم

مردی که مقاماتش ناید بحساب اندر

بی درد جهانگیری آن قرب میسر نیست

گلشن بگریبان کش ای بو بگلاب اندر

ای زاهد ظاهر بین گیرم که خودی فانی است

لیکن تو نمی بینی طوفان به حباب اندر

این صوت دلاویزی از زخمهٔ مطرب نیست

مهجور جنان حوری نالد به رباب اندر

حرکت به و وادی یرغمید که ملائکه او را وادی طواسین مینامند

رومی آن عشق و محبت را دلیل

تشنه کامان را کلامش سلسبیل

گفت «آن شعری که آتش اندروست

اصل او از گرمی الله هوست

آن نوا گلشن کند خاشاک را

آن نوا برهم زند افلاک را

آن نوا بر حق گواهی میدهد

با فقیران پادشاهی میدهد

خون ازو اندر بدن سیار تر

قلب از روح الامین بیدار تر

ای بسا شاعر که از سحر هنر

رهزن قلب است و ابلیس نظر

شاعر هندی خدایش یار باد

جان او بی لذت گفتار باد

عشق را خنیاگری آموخته

با خلیلان آزری آموخته

حرف او چاویده و بی سوز و درد

مرد خوانند اهل درد او را نه مرد

زان نوای خوش که نشناسد مقام

خوشتر آن حرفی که گوئی در منام

فطرت شاعر سراپا جستجوست

خالق و پروردگار آرزوست

شاعر اندر سینهٔ ملت چو دل

ملتی بی شاعری انبار گل

سوز و مستی نقشبند عالمی است

شاعری بی سوز و مستی ماتمی است

شعر را مقصود اگر آدم گری است

شاعری هم وارث پیغمبری است»

گفتم از پیغمبری هم باز گوی

سر او با مرد محرم باز گوی

گفت «اقوام و ملل آیات اوست

عصر های ما ز مخلوقات اوست

از دم او ناطق آمد سنگ و خشت

ما همه مانند حاصل ، او چو کشت

پاک سازد استخوان و ریشه را

بال جبریلی دهد اندیشه را

های و هوی اندرون کائنات

از لب او نجم و نور و نازعات

آفتابش را زوالی نیست نیست

منکر او را کمالی نیست نیست

رحمت حق صحبت احرار او

قهر یزدان ضربت کرار او

گرچه باشی عقل کل از وی مرم

زانکه او بیند تن و جان را بهم

تیز تر نه پا به را یرغمید

تا ببینی آنچه می بایست دید

کنده بر دیواری از سنگ قمر

چار طاسین نبوت را نگر»

شوق راه خویش داند بی دلیل

شوق پروازی ببال جبرئیل

شوق را راه دراز آمد دو گام

این مسافر خسته گردد از مقام

پا زدم مستانه سوی یرغمید

تا بلندیهای او آمد پدید

من چه گویم از شکوه آن مقام

هفت کوکب در طواف او مدام

فرشیان از نور او روشن ضمیر

عرشیان از سرمهٔ خاکش بصیر

حق مرا چشم و دل و گفتار داد

جستجوی عالم اسرار داد

پرده را بر گیرم از اسرار کل

با تو گویم از طواسین رسل

طاسین گوتم

«توبه آوردن زن رقاصهٔ عشوه فروش»

گوتم

می دیرینه و معشوق جوان چیزی نیست

پیش صاحب نظران حور جنان چیزی نیست

هر چه از محکم و پاینده شناسی گذرد

کوه و صحرا و بر و بحر و کران چیزی نیست

دانش مغربیان فلسفه مشرقیان

همه بتخانه و در طوف بتان چیزی نیست

از خود اندیش و ازین بادیه ترسان مگذر

که تو هستی و وجود دو جهان چیزی نیست

در طریقی که به نوک مژه کاویدم من

منزل و قافله و ریگ روان چیزی نیست

بگذر از غیب که این وهم و گمان چیزی نیست

در جهان بودن و رستن ز جهان چیزی هست

آن بهشتی که خدائی بتو بخشد همه هیچ

تا جزای عمل تست جنان چیزی هست

راحت جان طلبی راحت جان چیزی نیست

در غم همنفسان اشک روان چیزی هست

چشم مخمور و نگاه غلط انداز و سرود

همه خوبست ولی خوشتر از آن چیزی هست

حسن رخسار دمی هست و دمی دیگر نیست

حسن کردار و خیالات خوشان چیزی هست

رقاصه

فرصت کشمکش مده این دل بیقرار را

یک دو شکن زیاده کن گیسوی تابدار را

از تو درون سینه ام برق تجلئی که من

با مه و مهر داده ام تلخی انتظار را

ذوق حضور در جهان رسم صنم گری نهاد

عشق فریب می دهد جان امیدوار را

تا به فراغ خاطری نغمهٔ تازه ئی زنم

باز به مرغزار ده طایر مرغزار را

طبع بلند داده ئی بند ز پای من گشای

تا به پلاس تو دهم خلعت شهریار را

تیشه اگر بسنگ زد این چه مقام گفتگوست

عشق بدوش می کشد این همه کوهسار را

طاسین زرتشت : آزمایش کردن اهریمن زرتشت را

اهریمن

از تو مخلوقات من نالان چو نی

از تو ما را فرودین مانند دی

در جهان خوار و زبونم کرده ئی

نقش خود رنگین ز خونم کرده ئی

زنده حق از جلوهٔ سینای تست

مرگ من اندر ید بیضای تست

تکیه بر میثاق یزدان ابلهی است

بر مرادش راه رفتن گمرهی است

زهرها در بادهٔ گلفام اوست

اره و کرم و صلیب انعام اوست

جز دعاها نوح تدبیری نداشت

حرف آن بیچاره تأثیری نداشت

شهر را بگذار و در غاری نشین

هم به خیل نوریان صحبت گزین

از نگاهی کیمیا کن خاک را

از مناجاتی بسوز افلاک را

در کهستان چون کلیم آواره شو

نیم سوز آتش نظاره شو

لیکن از پیغمبری باید گذشت

از چنین ملا گری باید گذشت

کس میان ناکسان ناکس شود

فطرتش گر شعله باشد خس شود

تا نبوت از ولایت کمتر است

عشق را پیغمبری درد سر است

خیز و در کاشانهٔ وحدت نشین

ترک جلوت گوی و در خلوت نشین

زرتشت

نور دریای است ظلمت ساحلش

همچو من سیلی نزاد اندر دلش

اندرونم موجهای بیقرار

سیل را جز غارت ساحل چه کار

نقش بیرنگی که او را کس ندید

جز بخون اهرمن نتوان کشید

خویشتن را وانمودن زندگی است

ضرب خود را آزمودن زندگیست

از بلا ها پخته تر گردد خودی

تا خدا را پرده در گردد خودی

مرد حق بین جز بحق خود را ندید

لااله می گفت و در خون می تپید

عشق را در خون تپیدن آبروست

اره و چوب و رسن عیدین اوست

در ره حق هر چه پیش آید نکوست

مرحبا نامهربانیهای دوست

جلوهٔ حق چشم من تنها نخواست

حسن را بی انجمن دیدن خطاست

چیست خلوت درد و سوز و آرزوست

انجمن دید است و خلوت جستجو است

عشق در خلوت کلیم اللهی است

چون بجلوت می خرامد شاهی است

خلوت و جلوت کمال سوز و ساز

هر دو حالات و مقامات نیاز

چیست آن بگذشتن از دیر و کنشت

چیست این تنها نرفتن در بهشت

گرچه اندر خلوت و جلوت خداست

خلوت آغازست و جلوت انتهاست

گفته ئی پیغمبری درد سر است

عشق چون کامل شود آدم گر است

راه حق با کاروان رفتن خوش است

همچو جان اندر جهان رفتن خوش است

طاسین مسیح

رویای حکیم تولستوی

در میان کوهسار هفت مرگ

وادی بی طایر و بی شاخ و برگ

تاب مه از دود گرد او چو قیر

آفاب اندر فضایش تشنه میر

رود سیماب ، اندر آن وادی روان

خم به خم مانند جوی کهکشان

پیش او پست و بلند راه هیچ

تند سیر و موج موج و پیچ پیچ

غرق در سیماب مردی تا کمر

با هزاران ناله های بی اثر

قسمت او ابر و باد و آب نی

تشنه و آبی بجز سیماب نی

برکران دیدم زنی نازک تنی

چشم او صد کاروان را رهزنی

کافری آموز پیران کنشت

از نگاهش زشت خوب و خوب زشت

گفتمش تو کیستی نام تو چیست

این سراپا ناله و فریاد کیست

گفت در چشمم فسون سامری است

نامم افرنگین و کارم ساحری است

ناگهان آن جوی سیمین یخ ببست

استخوان آن جوان در تن شکست

بانگ زد ای وای بر تقدیر من

وای بر فریاد بی تأثیر من

گفت افرنگین «اگر داری نظر

اندگی اعمال خود را هم نگر

پور مریم آن چراغ کائنات

نور او اندر جهات و بی جهات

آن فلاطوس آن صلیب آن روی زرد

زیر گردون تو چه کردی او چه کرد

ای بجانت لذت ایمان حرام

ای پرستار بتان سیم خام

قیمت روح القدس نشناختی

تن خریدی نقد جان در باختی»

طعنهٔ آن نازنین جلوه مست

آن جوان را نشتر اندر دل شکست

گفت «ای گندم نمای جو فروش

از تو شیخ و برهمن ملت فروش

عقل و دین از کافریهای تو خوار

عشق از سوداگریهای تو خوار

مهر تو آزار و آزار نهان

کین تو مرگ است و مرگ ناگهان

صحبتی با آب و گل ورزیده ئی

بنده را از پیش حق دزدیده ئی

حکمتی کو عقدهٔ اشیا گشاد

با تو غیر از فکر چنگیزی نداد

داند آن مردی که صاحب جوهر است

جرم تو از جرم من سنگین تر است

از دم او رفته جان آمد بتن

از تو جان را دخمه میگردد بدن

آنچه ما کردیم با ناسوت او

ملت او کرد با لاهوت او

مرگ تو اهل جهان را زندگی است

باش تا بینی که انجام تو چیست»

طاسین محمد

نوحهٔ روح ابوجهل در حرم کعبه

سینهٔ ما از محمد داغ داغ

از دم او کعبه را گل شد چراغ

از هلاک قیصر و کسری سرود

نوجوانان را ز دست ما ربود

ساحر و اندر کلامش ساحری است

این دو حرف لااله خود کافری است

تا بساط دین آبا در نورد

با خداوندان ما کرد آنچه کرد

پاش پاش از ضربتش لات و منات

انتقام از وی بگیر ای کائنات

دل به غایب بست و از حاضر گسست

نقش حاضر را فسون او شکست

دیده بر غایب فرو بستن خطاست

آنچه اندر دیده می ناید کجاست

پیش غایب سجده بردن کوری است

دین نو کور است و کوری دوری است

خم شدن پیش خدای بی جهات

بنده را ذوقی نبخشد این صلوت

مذهب او قاطع ملک و نسب

از قریش و منکر از فضل عرب

در نگاه او یکی بالا و پست

با غلام خویش بر یک خوان نشست

قدر احرار عرب نشناخته

با کلفتان حبش در ساخته

احمران با اسودان آمیختند

آبروی دودمانی ریختند

این مساوات این مواخات اعجمی است

خوب میدانم که سلمان مزدکی است

ابن عبدالله فریبش خورده است

رستخیزی بر عرب آورده است

عترت هاشم ز خود مهجور گشت

از دو رکعت چشم شان بی نور گشت

اعجمی را اصل عدنانی کجاست

گنگ را گفتار سحبانی کجاست

چشم خاصان عرب گردیده کور

بر نیائی ای زهیر از خاک گور

ای تو ما را اندرین صحرا دلیل

بشکن افسون نوای جبرئیل

باز گوی ای سنگ اسود باز گوی

آنچه دیدیم از محمد باز گوی

ای هبل ، ای بنده را پوزش پذیر

خانهٔ خود را ز بی کیشان بگیر

گلهٔ شان را به گرگان کن سبیل

تلخ کن خرمایشان را بر نخیل

صرصری ده با هوای بادیه

«انهم اعجاز نخل خاویه»

ای منات ای لات ازین منزل مرو

گر ز منزل میروی از دل مرو

ای ترا اندر دو چشم ما وثاق

مهلتی ، ان کنت ازمعت الفراق»

فلک عطارد - زیارت ارواح جمال الدین افغانی و سعید حلیم پاشا

مشت خاکی کار خود را برده پیش

در تماشای تجلی های خویش

یا من افتادم بدام هست و بود

یا بدام من اسیر آمد وجود

اندرین نیلی تتق چاک از من است

من ز افلاکم که افلاک از من است

یا ضمیرم را فلک در بر گرفت

یا ضمیر من فلک را در گرفت

اندرونست این که بیرون است چیست؟

آنچه می بیند نگه چون است چیست؟

پر زنم بر آسمانی دیگری

پیش خود بینم جهانی دیگری

عالمی با کوه و دشت و بحر و بر

عالمی از خاک ما دیرینه تر

عالمی از ابرکی بالیده ئی

دستبرد آدمی نادیده ئی

نقشها نابسته بر لوح وجود

خرده گیر فطرت آنجا کس نبود

من به رومی گفتم این صحرا خوش است

در کهستان شورش دریا خوش است

من نیابم از حیات اینجا نشان

از کجا می آید آواز اذان

گفت رومی این مقام اولیاست

آشنا این خاکدان با خاک ماست

بوالبشر چون رخت از فردوس بست

یک دو روزی اندرین عالم نشست

این فضاها سوز آهش دیده است

ناله های صبحگاهش دیده است

زائران این مقام ارجمند

پاک مردان از مقامات بلند

پاک مردان چون فضیل و بوسعید

عارفان مثل جنید و با یزید

خیز تا ما را نماز آید بدست

یک دو دم سوز و گداز آید بدست

رفتم و دیدم دو مرد اندر قیام

مقتدی تاتار و افغانی امام

پیر رومی هر زمان اندر حضور

طلعتش بر تافت از ذوق و سرور

گفت «مشرق زین دو کس بهتر نزاد

ناخن شان عقده های ما گشود

سید السادات مولانا جمال

زنده از گفتار او سنگ و سفال

ترک سالار آن حلیم دردمند

فکر او مثل مقام او بلند

با چنین مردان دو رکعت طاعت است

ورنه آن کاری که مزدش جنت است»

قرأت آن پیر مرد سخت کوش

سوره والنجم و آن دشت خموش

قرأتی کز وی خلیل آید به وجد

روح پاک جبرئیل آید به وجد

دل ازو در سینه گردد ناصبور

شور الا الله خیزد از قبور

اضطراب شعله بخشد دود را

سوز و مستی میدهد داؤد را

آشکارا هر غیاب از قرأتش

بی حجاب ام الکتاب از قرأتش

من ز جا بر خاستم بعد از نماز

دست او بوسیدم از راه نیاز

گفت رومی «ذرهٔ گردون نورد

در دل او یک جهان سوز و درد

چشم جز بر خویشتن نگشاده ئی

دل بکس ناداده ئی آزاده ئی

تند سیر اندر فراخای وجود

من ز شوخی گویم او را زنده رود»

افغانی

زنده رود از خاکدان ما بگوی

از زمین و آسمان ما بگوی

خاکی و چون قدسیان روشن بصر

از مسلمانان بده ما را خبر

زنده رود

در ضمیر ملت گیتی شکن

دیده ام آویزش دین و وطن

روح در تن مرده از ضعف یقین

ناامید از قوت دین مبین

ترک و ایران و عرب مست فرنگ

هر کسی را در گلو شست فرنگ

مشرق از سلطانی مغرب خراب

اشتراک از دین و ملت برده تاب

افغانی

دین و وطن

لرد مغرب آن سراپا مکر و فن

اهل دین را داد تعلیم وطن

او بفکر مرکز و تو در نفاق

بگذر از شام و فلسطین و عراق

تو اگر داری تمیز خوب و زشت

دل نبندی با کلوخ و سنگ و خشت

چیست دین برخاستن از روی خاک

تا ز خود آگاه گردد جان پاک

می نگنجد آنکه گفت الله هو

در حدود این نظام چار سو

پر که از خاک و برخیزد ز خاک

حیف اگر در خاک میرد جان پاک

گرچه آدم بردمید از آب و گل

رنگ و نم چون گل کشید از آب و گل

حیف اگر در آب و گل غلطد مدام

حیف اگر برتر نپرد زین مقام

گفت تن در شو بخاک رهگذر

گفت جان پهنای عالم را نگر

جان نگنجد در جهات ای هوشمند

مرد حر بیگانه از هر قید و بند

حر ز خاک تیره آید در خروش

زانکه از بازان نیاید کار موش

آن کف خاکی که نامیدی وطن

اینکه گوئی مصر و ایران و یمن

با وطن اهل وطن را نسبتی است

زانکه از خاکش طلوع ملتی است

اندرین نسبت اگر داری نظر

نکته ئی بینی ز مو باریک تر

گرچه از مشرق برآید آفتاب

با تجلی های شوخ و بی حجاب

در تب و تاب است از سوز درون

تا ز قید شرق و غرب آید برون

بر دمد از مشرق خود جلوه مست

تا همه آفاق را آرد بدست

فطرتش از مشرق و مغرب بری است

گرچه او از روی نسبت خاوری است

اشتراک و ملوکیت

صاحب سرمایه از نسل خلیل

یعنی آن پیغمبری بی جبرئیل

زانکه حق در باطل او مضمر است

قلب او مؤمن دماغش کافر است

غربیان گم کرده اند افلاک را

در شکم جویند جان پاک را

رنگ و بو از تن نگیرد جان پاک

جز به تن کاری ندارد اشتراک

دین آن پیغمبری حق ناشناس

بر مساوات شکم دارد اساس

تا اخوت را مقام اندر دل است

بیخ او در دل نه در آب و گل است

هم ملوکیت بدن را فربهی است

سینهٔ بی نور او از دل تهی است

مثل زنبوری که بر گل میچرد

برگ را بگذارد و شهدش برد

شاخ و برگ و رنگ و بوی گل همان

بر جمالش نالهٔ بلبل همان

از طلسم رنگ و بوی او گذر

ترک صورت گوی و در معنی نگر

مرگ باطن گرچه دیدن مشکل است

گل مخوان او را که در معنی گل است

هر دو را جان ناصبور و ناشکیب

هر دو یزدان ناشناس آدم فریب

زندگی این را خروج آن را خراج

در میان این دو سنگ آدم زجاج

این به علم و دین و فن آرد شکست

آن برد جان را ز تن نان را ز دست

غرق دیدم هر دو را در آب و گل

هر دو را تن روشن و تاریک دل

زندگانی سوختن با ساختن

در گلی تخم دلی انداختن

سعید حلیم پاشا

شرق و غرب

غربیان را زیرکی ساز حیات

شرقیان را عشق راز کائنات

زیرکی از عشق گردد حق شناس

کار عشق از زیرکی محکم اساس

عشق چون با زیرکی همبر شود

نقشبند عالم دیگر شود

خیز و نقش عالم دیگر بنه

عشق را با زیرکی آمیز ده

شعلهٔ افرنگیان نم خورده ایست

چشم شان صاحب نظر دل مرده ایست

زخمها خوردند از شمشیر خویش

بسمل افتادند چون نخچیر خویش

سوز و مستی را مجو از تاک شان

عصر دیگر نیست در افلاک شان

زندگی را سوز و ساز از نار تست

عالم نو آفریدن کار تست

مصطفی کو از تجدد می سرود

گفت نقش کهنه را باید زدود

نو نگردد کعبه را رخت حیات

گر ز افرنگ آیدش لات و منات

ترک را آهنگ نو در چنگ نیست

تازه اش جز کهنهٔ افرنگ نیست

سینه او را دمی دیگر نبود

در ضمیرش عالمی دیگر نبود

لا جرم با عالم موجود ساخت

مثل موم از سوز این عالم گداخت

طرفگی ها در نهاد کائنات

نیست از تقلید ، تقویم حیات

زنده دل خلاق اعصار و دهور

جانش از تقلید گردد بی حضور

چون مسلمانان اگر داری جگر

در ضمیر خویش و در قرآن نگر

صد جهان تازه در آیات اوست

عصرها پیچیده در آنات اوست

یک جهانش عصر حاضر را بس است

گیر اگر در سینه دل معنی رس است

بندهٔ مومن ز آیات خداست

هر جهان اندر بر او چون قباست

چون کهن گردد جهانی در برش

می دهد قرآن جهانی دیگرش

زنده رود

زورق ما خاکیان بی ناخداست

کس نداند عالم قرآن کجاست

افغانی

عالمی در سینهٔ ما گم هنوز

عالمی در انتظار قم هنوز

عالمی بی امیتاز خون و رنگ

شام او روشن تر از صبح فرنگ

عالمی پاک از سلاطین و عبید

چون دل مؤمن کرانش ناپدید

عالمی رعنا که فیض یک نظر

تخم او افکند در جان عمر

لایزال و وارداتش نو به نو

برگ و بار محکماتش نو به نو

باطن او از تغیر بی غمی

ظاهر او انقلاب هر دمی

اندرون تست آن عالم نگر

می دهم از محکمات او خبر

محکمات عالم قرآنی - خلافت آدم

در دو عالم هر کجا آثار عشق

ابن آدم سری از اسرار عشق

سر عشق از عالم ارحام نیست

او ز سام و حام و روم و شام نیست

کوکب بی شرق و غرب و بی غروب

در مدارش نی شمال و نی جنوب

حرف انی جاعل تقدیر او

از زمین تا آسمان تفسیر او

مرگ و قبر و حشر و نشر احوال اوست

نور و نار آن جهان اعمال اوست

او امام و او صلوت و او حرم

او مداد و او کتاب و او قلم

خرده خرده غیب او گردد حضور

نی حدود او را نه ملکش را ثغور

از وجودش اعتبار ممکنات

اعتدال او عیار ممکنات

من چه گویم از یم بی ساحلش

غرق اعصار و دهور اندر دلش

آنچه در آدم بگنجد عالم است

آنچه در عالم نگنجد آدم است

آشکارا مهر و مه از جلوتش

نیست ره جبریل را در خلوتش

برتر از گردون مقام آدم است

اصل تهذیب احترام آدم است

زندگی ای زنده دل دانی که چیست

عشق یک بین در تماشای دوئی است

مرد و زن وابستهٔ یکدیگرند

کائنات شوق را صورتگرند

زن نگهدارندهٔ نار حیات

فطرت او لوح اسرار حیات

آتش ما را بجان خود زند

جوهر او خاک را آدم کند

در ضمیرش ممکنات زندگی

از تب و تابش ثبات زندگی

شعله ئی کز وی شرر ها در گسست

جان و تن بی سوز او صورت نبست

ارج ما از ارجمندیهای او

ما همه از نقشبندیهای او

حق ترا داد است اگر تاب نظر

پاک شو قدسیت او را نگر

ای ز دینت عصر حاضر برده تاب

فاش گویم با تو اسرار حجاب

ذوق تخلیق آتشی اندر بدن

از فروغ او فروغ انجمن

هر که بردارد ازین آتش نصیب

سوز و ساز خویش را گردد رقیب

هر زمان بر نقش خود بندد نظر

تا نگیرد لوح او نقش دگر

مصطفی اندر حرا خلوت گزید

مدتی جز خویشتن کس را ندید

نقش ما را در دل او ریختند

ملتی از خلوتش انگیختند

می توانی منکر یزدان شدن

منکر از شأن نبی نتوان شدن

گرچه داری جان روشن چون کلیم

هست افکار تو بی خلوت عقیم

از کم آمیزی تخیل زنده تر

زنده تر جوینده تر یابنده تر

علم و هم شوق از مقامات حیات

هر دو می گیرد نصیب از واردات

علم از تحقیق لذت می برد

عشق از تخلیق لذت می برد

صاحب تحقیق را جلوت عزیز

صاحب تخلیق را خلوت عزیز

چشم موسی خواست دیدار وجود

این همه از لذت تحقیق بود

لن ترانی نکته ها دارد رقیق

اندکی گم شو درین بحر عمیق

هر کجا بی پرده آثار حیات

چشمه زارش در ضمیر کائنات

در نگر هنگامهٔ آفاق را

زحمت جلوت مده خلاق را

حفظ هر نقش آفرین از خلوت است

خاتم او را نگین از خلوت است

حکومت الهی

بندهٔ حق بی نیاز از هر مقام

نی غلام او را نه او کس را غلام

رسم و راه و دین و آئینش ز حق

زشت و خوب و تلخ و نوشینش ز حق

عقل خود بین غافل از بهبود غیر

سود خود بیند نبیند سود غیر

وحی حق بینندهٔ سود همه

در نگاهش سود و بهبود همه

عادل اندر صلح و هم اندر مصاف

وصل و فصلش لایراعی لایخاف

غیر حق چون ناهی و آمر شود

زور ور بر ناتوان قاهر شود

زیر گردون آمری از قاهری است

آمری از «ما سوی الله» کافری است

قاهر آمر که باشد پخته کار

از قوانین گرد خود بندد حصار

جره شاهین تیز چنگ و زود گیر

صعوه را در کارها گیرد مشیر

قاهری را شرع و دستوری دهد

بی بصیرت سرمه با کوری دهد

حاصل آئین و دستور ملوک

دهخدایان فربه و دهقان چو دوک

وای بر دستور جمهور فرنگ

مرده تر شد مرده از صور فرنگ

حقه بازان چون سپهر گرد گرد

از امم بر تختهٔ خود چیده نرد

شاطران این گنج ور آن رنج بر

هر زمان اندر کمین یکدگر

فاش باید گفت سر دلبران

ما متاع و این همه سوداگران

دیده ها بی نم ز حب سیم و زر

مادران را بار دوش آمد پسر

وای بر قومی که از بیم ثمر

می برد نم را ز اندام شجر

تا نیارد زخمه از تارش سرود

می کشد نازاده را اندر وجود

گرچه دارد شیوه های رنگ رنگ

من بجز عبرت نگیرم از فرنگ

ای به تقلیدش اسیر آزاد شو

دامن قرآن بگیر آزاد شو

ارض ملک خداست

سر گذشت آدم اندر شرق و غرب

بهر خاکی فتنه های حرب و ضرب

یک عروس و شوهر او ما همه

آن فسونگر بی همه هم با همه

عشوه های او همه مکر و فن است

نی از آن تو نه از آن من است

در نسازد با تو این سنگ و حجر

این ز اسباب حضر تو در سفر

اختلاط خفته و بیدار چیست

ثابتی را کار با سیار چیست

حق زمین را جز متاع ما نگفت

این متاع بی بها مفت است مفت

ده خدایا نکته ئی از من پذیر

رزق و گور از وی بگیر او را مگیر

صحبتش تا کی تو بود و او نبود

تو وجود و او نمود بی وجود

تو عقابی طایف افلاک شو

بال و پر بگشا و پاک از خاک شو

باطن «الارض ﷲ» ظاهر است

هر که این ظاهر نبیند کافر است

من نگویم در گذر از کاخ و کوی

دولت تست این جهان رنگ و بوی

دانه دانه گوهر از خاکش بگیر

صید چون شاهین ز افلاکش بگیر

تیشهٔ خود را به کهسارش بزن

نوری از خود گیر و بر نارش بزن

از طریق آزری بیگانه باش

بر مراد خود جهان نو تراش

دل به رنگ و بوی و کاخ و کو مده

دل حریم اوست جز با او مده

مردن بی برگ و بی گور و کفن

گم شدن در نقره و فرزند و زن

هر که حرف لااله از بر کند

عالمی را گم بخویش اندر کند

فقر جوع و رقص و عریانی کجاست؟

فقر سلطانی است رهبانی کجاست؟

حکمت خیرکثیر است

گفت حکمت را خدا خیر کثیر

هر کجا این خیر را بینی بگیر

علم حرف و صوت را شهپر دهد

پاکی گوهر به نا گوهر دهد

علم را بر اوج افلاک است ره

تا ز چشم مهر بر کندد نگه

نسخهٔ او نسخهٔ تفسیر کل

بستهٔ تدبیر او تقدیر کل

دشت را گوید حبابی ده ، دهد

بحر را گوید سرابی ده ، دهد

چشم او بر واردات کائنات

تا ببیند محکمات کائنات

دل اگر بندد به حق پیغمبری است

ور ز حق بیگانه گردد کافری است

علم را بی سوز دل خوانی شر است

نور او تاریکی بحر و بر است

عالمی از غاز او کور و کبود

فرودینش برگ ریز هست و بود

بحر و دشت و کوهسار و باغ و راغ

از بم طیارهٔ او داغ داغ

سینه افرنگ را ناری ازوست

لذت شبخون و یلغاری ازوست

سیر واژونی دهد ایام را

می برد سرمایهٔ اقوام را

قوتش ابلیس را یاری شود

نور ، نار از صحبت ناری شود

کشتن ابلیس کاری مشکل است

زانکه او گم اندر اعماق دل است

خوشتر آن باشد مسلمانش کنی

کشتهٔ شمشیر قرآنش کنی

از جلال بی جمالی الامان

از فراق بی وصالی الامان

علم بی عشق است از طاغوتیان

علم با عشق است از لاهوتیان

بی محبت علم و حکمت مرده ئی

عقل تیری بر هدف ناخورده ئی

کور را بیننده از دیدار کن

بولهب را حیدر کرار کن

زنده رود

محکماتش وانمودی از کتاب

هست آن عالم هنوز اندر حجاب

پرده را از چهره نگشاید چرا

از ضمیر ما برون ناید چرا

پیش ما یک عالم فرسوده ایست

ملت اندر خاک او آسوده ایست

رفت سوز سینهٔ تاتار و کرد

یا مسلمان مرد یا قرآن بمرد

سعید حلیم پاشا

دین حق از کافری رسوا تر است

زانکه ملا مؤمن کافر گر است

شبنم ما در نگاه ما یم است

از نگاه او یم ما شبنم است

از شگرفیهای آن قرآن فروش

دیده ام روح الامین را در خروش

زانسوی گردون دلش بیگانه ئی

نزد او ام الکتاب افسانه ئی

بی نصیب از حکمت دین نبی

آسمانش تیره از بی کوکبی

کم نگاه و کور ذوق و هرزه گرد

ملت از قال و اقولش فرد فرد

مکتب و ملا و اسرار کتاب

کور مادر زاد و نور آفتاب

دین کافر فکر و تدبیر جهاد

دین ملا فی سبیل الله فساد

مرد حق جان جهان چار سوی

آن بخلوت رفته را از من بگوی

ای ز افکار تو مؤمن را حیات

از نفسهای تو ملت را ثبات

حفظ قرآن عظیم آئین تست

حرف حق را فاش گفتن دین تست

تو کلیمی چند باشی سرنگون

دست خویش از آستین آور برون

سر گذشت ملت بیضا بگوی

با غزال از وسعت صحرا بگوی

فطرت تو مستنیر از مصطفی است

باز گو آخر مقام ما کجاست

مرد حق از کس نگیرد رنگ و بو

مرد حق از حق پذیرد رنگ و بو

هر زمان اندر تنش جانی دگر

هر زمان او را چو حق شانی دگر

رازها با مرد مؤمن باز گوی

شرح رمز «کل یوم» باز گوی

جز حرم منزل ندارد کاروان

غیر حق در دل ندارد کاروان

من نمی گویم که راهش دیگر است

کاروان دیگر نگاهش دیگر است

افغانی

از حدیث مصطفی داری نصیب

دین حق اندر جهان آمد غریب

با تو گویم معنی این حرف بکر

غربت دین نیست فقر اهل ذکر

بهر آن مردی که صاحب جستجوست

غربت دین ندرت آیات اوست

غربت دین هر زمان نوع دگر

نکته را دریاب اگر داری نظر

دل به آیات مبین دیگر ببند

تا بگیری عصر نو را در کمند

کس نمی داند ز اسرار کتاب

شرقیان هم غربیان در پیچ و تاب

روسیان نقش نوی انداختند

آب و نان بردند و دین در باختند

حق ببین حق گوی و غیر از حق مجوی

یک دو حرف از من به آن ملت بگوی

پیغام افغانی با ملت روسیه

منزل و مقصود قرآن دیگر است

رسم و آئین مسلمان دیگر است

در دل او آتش سوزنده نیست

مصطفی در سینه او زنده نیست

بنده مؤمن ز قرآن بر نخورد

در ایاغ او نه می دیدم نه درد

خود طلسم قیصر و کسری شکست

خود سر تخت ملوکیت نشست

تا نهال سلطنت قوت گرفت

دین او نقش از ملوکیت گرفت

از ملوکیت نگه گردد دگر

عقل و هوش و رسم و ره گردد دگر

تو که طرح دیگری انداختی

دل ز دستور کهن پرداختی

همچو ما اسلامیان اندر جهان

قیصریت را شکستی استخوان

تا بر افروزی چراغی در ضمیر

عبرتی از سر گذشت ما بگیر

پای خود محکم گذار اندر نبرد

گرد این لات و هبل دیگر مگرد

ملتی می خواهد این دنیای پیر

آنکه باشد هم بشیر و هم نذیر

باز می آئی سوی اقوام شرق

بسته ایام تو با ایام شرق

تو بجان افکنده ئی سوزی دگر

در ضمیر تو شب و روزی دگر

کهنه شد افرنگ را آئین و دین

سوی آن دیر کهن دیگر مبین

کرده ئی کار خداوندان تمام

بگذر از لا جانب الا خرام

در گذر از لا اگر جوینده ئی

تا ره اثبات گیری زنده ئی

ای که می خواهی نظام عالمی

جسته ئی او را اساس محکمی؟

داستان کهنه شستی باب باب

فکر را روشن کن از ام الکتاب

با سیه فامان ید بیضا که داد

مژدهٔ لا قیصر و کسری که داد

در گذر از جلوه های رنگ رنگ

خویش را دریاب از ترک فرنگ

گر ز مکر غربیان باشی خبیر

روبهی بگذار و شیری پیشه گیر

چیست روباهی تلاش ساز و برگ

شیر مولا جوید آزادی و مرگ

جز به قرآن ضیغمی روباهی است

فقر قرآن اصل شاهنشاهی است

فقر قرآن اختلاط ذکر و فکر

فکر را کامل ندیدم جز به ذکر

ذکر ذوق و شوق را دادن ادب

کار جان است این ، کار کام و لب

خیزد از وی شعله های سینه سوز

با مزاج تو نمی سازد هنوز

ای شهید شاهد رعنای فکر

با تو گویم از تجلی های فکر

چیست قرآن؟ خواجه را پیغام مرگ

دستگیر بندهٔ بی ساز و برگ

هیچ خیر از مردک زرکش مجو،

«لن تنالوا البر حتی تنفقوا»

از ربا آخر چه می زاید فتن

کش نداند لذت قرض حسن

از ربا جان تیره دل چون خشت و سنگ

آدمی درنده بی دندان و چنگ

رزق خود را از زمین بردن رواست

این متاع بنده و ملک خداست

بندهٔ مؤمن امین ، حق مالک است

غیر حق هر شی که بینی هالک است

رایت حق از ملوک آمد نگون

قریه ها از دخل شان خوار و زبون

آب و نان ماست از یک مائده

دودهٔ آدم «کنفس واحده»

نقش قرآن تا درین عالم نشست

نقشهای کاهن و پایا شکست

فاش گویم آنچه در دل مضمر است

این کتابی نیست چیزی دیگر است

چون بجان در رفت جان دیگر شود

جان چو دیگر شد جهان دیگر شود

مثل حق پنهان و هم پیداست این

زنده و پاینده و گویاست این

اندرو تقدیر های غرب و شرق

سرعت اندیشه پیدا کن چو برق

با مسلمان گفت جان بر کف بنه

هر چه از حاجت فزون داری بده

آفریدی شرع و آئینی دگر

اندکی با نور قرآنش نگر

از بم و زیر حیات آگه شوی

هم ز تقدیر حیات آگه شوی

محفل ما بی می و بی ساقی است

ساز قرآن را نواها باقی است

زخمهٔ ما بی اثر افتد اگر

آسمان دارد هزاران زخمه ور

ذکر حق از امتان آمد غنی

از زمان و از مکان آمد غنی

ذکر حق از ذکر هر ذاکر جداست

احتیاج روم و شام او را کجاست

حق اگر از پیش ما برداردش

پیش قومی دیگری بگذاردش

از مسلمان دیده ام تقلید و ظن

هر زمان جانم بلرزد در بدن

ترسم از روزی که محرومش کنند

آتش خود بر دل دیگر زنند

پیر رومی به زنده رود می گوید که شعری بیار

پیر رومی آن سراپا جذب و درد

این سخن دانم که با جانش چه کرد

از درون آهی جگر دوزی کشید

اشک او رنگین تر از خون شهید

آنکه تیرش جز دل مردان نسفت

سوی افغانی نگاهی کرد و گفت

«دل بخون مثل شفق باید زدن

دست در فتراک حق باید زدن

جان ز امید است چون جوئی روان

ترک امید است مرگ جاودان»

باز در من دید و گفت ای زنده رود

با دو بیتی آتش افکن در وجود

ناقهٔ ما خسته و محمل گران

تلخ تر باید نوای ساربان

امتحان پاک مردان از بلاست

تشنگان را تشنه تر کردن رواست

در گذر مثل کلیم از رود نیل

سوی آتش گام زن مثل خلیل

نغمهٔ مردی که دارد بوی دوست

ملتی را میبرد تا کوی دوست»

غزل زنده رود

این گل و لاله تو گوئی که مقیم اند همه

راه پیما صفت موج نسیم اند همه

معنی تازه که جوئیم و نیابیم کجاست

مسجد و مکتب و میخانه عقیم اند همه

حرفی از خویشتن آموز و در آن حرف بسوز

که درین خانقه بی سوز کلیم اند همه

از صفا کوشی این تکیه نشینان کم گوی

موی ژولیده و ناشسته گلیم اند همه

چه حرمها که درون حرمی ساخته اند

اهل توحید یک اندیش و دو نیم اند همه

مشکل این نیست که بزم از سر هنگامه گذشت

مشکل این است که بی نقل و ندیم اند همه

فلک زهره

در میان ما و نور آفتاب

از فضای تو بتو چندین حجاب

پیش ما صد پرده را آویختند

جلوه های آتشین را بیختند

تا ز کم سوزی شود دل سوز تر

سازگار آید بشاخ و برگ و بر

از تب او در عروق لاله خون

آب جو از رقص او سیماب گون

همچنان از خاک خیزد جان پاک

سوی بی سوئی گریزد جان پاک

در ره او مرگ و حشر و نشر و مرگ

جز تب و تابی ندارد ساز و برگ

در فضائی صد سپهر نیلگون

غوطه پیهم خورده باز آید برون

خود حریم خویش و ابراهیم خویش

چون ذبیح الله در تسلیم خویش

پیش او نه آسمان نه خیبر است

ضربت او از مقام حیدر است

این ستیز دمبدم پاکش کند

محکم و سیار و چالاکش کند

می کند پرواز در پهنای نور

مخلبش گیرندهٔ جبریل و حور

تاز «ما زاغ البصر» گیرد نصیب

بر مقام «عبده» گردد رقیب

از مقام خود نمیدانم کجاست

این قدر دانم که از یاران جداست

اندرونم جنگ بی خیل و سپه

بیند آنکو همچو من دارد نگه

بیخبر مردان ز رزم کفر و دین

جان من تنها چو زین العابدین

از مقام و راه کس آگاه نیست

جز نوای من چراغ راه نیست

غرق دریا طفلک و برنا و پیر

جان بساحل برده یک مرد فقیر

بر کشیدم پرده های این وثاق

ترسم از وصل و بنالم از فراق

وصل ار پایان شوق است الحذر

ای خنک آه و فغان بی اثر

راهرو از جاده کم گیرد سراغ

گر بجانش سازگار آید فراغ

آن دلی دارم که از ذوق نظر

هر زمان خواهد جهانی تازه تر

رومی از احوال جان من خبیر

گفت «می خواهی دگر عالم بگیر!

عشق شاطر ، ما بدستش مهره ایم

پیش بنگر در سواد زهره ایم»

عالمی از آب و خاک او را قوام

چون حرم اندر غلاف مشک فام

با نگاه پرده سوز و پرده در

از درون میغ و ماغ او گذر

اندرو بینی خدایان کهن

می شناسم من همه را تن بتن

بعل و مردوخ و یعوق و نسروفسر

رم خن و لات و منات و عسروغسر

بر قیام خویش می آرد دلیل

از مزاج این زمان بی خلیل»

مجلس خدایان اقوام قدیم

آن هوای تند و آن شبگون سحاب

برق اندر ظلمتش گم کرده تاب

قلزمی اندر هوا آویخته

چاک دامان و گهر کم ریخته

ساحلش ناپید و موجش گرم خیز

گرم خیز و با هواها کم ستیز

رومی و من اندر آن دریای قیر

چون خیال اندر شبستان ضمیر

او سفر ها دیده و من نو سفر

در دو چشمم ناصبور آمد نظر

هر زمان گفتم نگاهم نارساست

آن دگر عالم نمی بینم کجاست

تا نشان کوهسار آمد پدید

جویبار و مرغزار آمد پدید

کوه و صحرا صد بهار اندر کنار

مشکبار آمد نسیم از کوهسار

نغمه های طایران هم نفس

چشمه زار و سبزه های نیم رس

تن ز فیض آن هوا پاینده تر

جان پاک اندر بدن بیننده تر

از سر که پاره ئی کردم نظر

خرم آن کوه و کمر آن دشت و در

وادی خوش بی نشیب و بی فراز

آب خضر آرد بخاک او نیاز

اندرین وادی خدایان کهن

آن خدای مصر و این رب الیمن

آن ز ارباب عرب این از عراق

این اله الوصل و آن رب الفراق

این ز نسل مهر و داماد قمر

آن به زوج مشتری دارد نظر

انم یکی در دست او تیغ دو رو

وان دگر پیچیده ماری در گلو

هر یکی ترسنده از ذکر جمیل

هر یکی آزرده از ضرب خلیل

گفت مردوخ آدم از یزدان گریخت

از کلیسا و حرم نالان گریخت

تا بیفزاید به ادراک و نظر

سوی عهد رفته باز آید نگر

می برد لذت ز آثار کهن

از تجلی های ما دارد سخن

روزگار افسانهٔ دیگر گشاد

می وزد زان خاکدان باد مراد

بعل از فرط طرب خوش میسرود

بر خدایان رازهای ما گشود

نغمهٔ بعل

آدم این نیلی تتق را بر درید

آنسوی گردون خدائی را ندید

در دل آدم بجز افکار چیست

همچو موج این سر کشید و آن رمید

جانش از محسوس می گیرد قرار

بو که عهد رفته باز آید پدید

زنده باد افرنگی مشرق شناس

آنکه ما را از لحد بیرون کشید

ای خدایان کهن وقت است وقت

در نگر آن حلقهٔ وحدت شکست

آل ابراهیم بی ذوق الست

صحبتش پاشیده جامش ریز ریز

آنکه بود از بادهٔ جبریل مست

مرد حر افتاد در بند جهات

با وطن پیوست و از یزدان گسست

خون او سرد از شکوه دیریان

لاجرم پیر حرم زنار بست

ای خدایان کهن وقت است وقت

در جهان باز آمد ایام طرب

دین هزیمت خورده از ملک و نسب

از چراغ مصطفی اندیشه چیست

زانکه او را پف زند صد بولهب

گرچه می آید صدای لااله

آنچه از دل رفت کی ماند به لب

اهرمن را زنده کرد افسون غرب

روز یزدان زرد رو از بیم شب

ای خدایان کهن وقت است وقت

بند دین از گردنش باید گشود

بندهٔ ما بندهٔ آزاد بود

تا صلوت او را گران آید همی

رکعتی خواهیم و آن هم بی سجود

جذبه ها از نغمه می گردد بلند

پس چه لذت در نماز بی سرود

از خداوندی که غیب او را سزد

خوشتر آن دیوی که آید در شهود

ای خدایان کهن وقت است وقت

فرو رفتن بدریای زهره و دیدن ارواح فرعون و کشنر را

پیر روم آن صاحب «ذکر جمیل»

ضرب او را سطوت ضرب خلیل

این غزل در عالم مستی سرود

هر خدای کهنه آمد در سجود

غزل

«باز بر رفته و آینده نظر باید کرد

هله بر خیز که اندیشه دگر باید کرد

عشق بر ناقهٔ ایام کشد محمل خویش

عاشقی راحله از شام و سحر باید کرد

پیر ما گفت جهان بر روشی محکم نیست

از خوش و ناخوش او قطع نظر باید کرد

تو اگر ترک جهان کرده سر او داری

پس نخستین ز سر خویش گذر باید کرد

گفتمش در دل من لات و منات است بسی

گفت این بتکده را زیر و زبر باید کرد»

باز با من گفت «بر خیز ای پسر

جز بدامانم میاویز ای پسر

آن کهستان آن جبال بی کلیم

آنکه از برف است چون انبار سیم

در پس او قلزم الماس گون

آشکارا تر درونش از برون

نی بموج و نی به سیل او را خلل

در مزاج او سکون لم یزل

این مقام سر کشان زور مست

منکران غایب و حاضر پرست

آن یکی از شرق و آن دیگر ز غرب

هر دو با مردان حق در حرب و ضرب

آن یکی بر گردنش چوب کلیم

وان دگر از تیغ درویشی دو نیم

هر دو فرعون این صغیر و آن کبیر

هر دو در آغوش دریا تشنه میر

هر کسی با تلخی مرگ آشناست

مرگ جباران ز آیات خداست

درپی من پا بنه از کس مترس

دست در دستم بده از کس مترس

سینهٔ دریا چو موسی بر درم

من ترا اندر ضمیر او برم»

بحر بر ما سینهٔ خود را گشود

یا هوا بود و چو آبی وانمود

قعر او یک وادی بیرنگ و بو

وادی تاریکی او تو به تو

پیر رومی سورهٔ طه سرود

زیر دریا ماهتاب آمد فرود

کوههای شسته و عریان و سرد

اندر آن سر گشته و حیران دو مرد

سوی رومی یک نظر نگریستند

باز سوی یکدگر نگریستند

گفت فرعون این سحر این جوی نور

از کجا این صبح و این نور و ظهور

رومی

هر چه پنهان است ازو پیداستی

اصل این نور از یدبیضاستی

فرعون

آه نقد عقل و دین در باختم

دیدم و این نور را نشناختم

ای جهانداران سوی من بنگرید

ای زیانکاران سوی من بنگرید

وای قومی از هوس گردیده کور

می برد لعل و گهر از خاک گور

پیکری کو در عجایب خانه ایست

بر لب خاموش او افسانه ایست

از ملوکیت خبرها می دهد

کور چشمان را نظرها می دهد

چیست تقدیر ملوکیت ، شقاق

محکمی جستن ز تدبیر نفاق

از بد آموزی زبون تقدیر ملک

باطل و آشفته تر تدبیر ملک

باز اگر بینم کلیم الله را

خواهم از وی یک دل آگاه را

رومی

حاکمی بی نور جان خام است خام

بی یدبیضا ملوکیت حرام

حاکمی از ضعف محکومان قویست

بیخش از حرمان محرومان قویست

تاج از باج است و از تسلیم باج

مرد اگر سنگ است میگردد زجاج

فوج و زندان و سلاسل رهزنی است

اوست حاکم کز چنین سامان غنی است

ذوالخرطوم

مقصد قوم فرنگ آمد بلند

از پی لعل و گهر گوری نکند

سر گذشت مصر و فرعون و کلیم

می توان دیدن ز آثار قدیم

علم و حکمت کشف اسرار است و بس

حکمت بی جستجو خوار است و بس

فرعون

قبر ما را علم و حکمت بر گشود

لیکن اندر تربت مهدی چه بود

نمودار شدن درویش سودانی

برق بیتابانه رخشید اندر آب

موجها بالید و غلطید اندر آب

بوی خوش از گلشن جنت رسید

روح آن درویش مصر آمد پدید

در صدف از سوز او گوهر گداخت

سنگ اندر سینه کشنر گداخت

گفت «ای کشنر اگر داری نظر

انتقام خاک درویشی نگر

آسمان خاک ترا گوری نداد

مرقدی جز در یم شوری نداد

باز حرف اندر گلوی او شکست

از لبش آهی جگر تابی گسست»

گفت «ای روح عرب بیدار شو

چون نیاکان خالق اعصار شو

ای فواد ای فیصل ای ابن سعود

تا کجا بر خویش پیچیدن چو دود

زنده کن در سینه آن سوزی که رفت

در جهان باز آور آن روزی که رفت

خاک بطحا خالدی دیگر بزای

نغمه توحید را دیگر سرای

ای نخیل دشت تو بالنده تر

بر نخیزد از تو فاروقی دگر

ای جهان مؤمنان مشک فام

از تو می آید مرا بوی دوام

زندگانی تا کجا بی ذوق سیر

تا کجا تقدیر تو در دست غیر

بر مقام خود نیائی تا به کی

استخوانم در یمی نالد چو نی

از بلا ترسی حدیث مصطفی است

«مرد را روز بلا روز صفاست»

ساربان یاران به یثرب ما به نجد

آن حدی کو ناقه را آرد بوجد

ابر بارید از زمین ها سبزه رست

می شود شاید که پای ناقه سست

جانم از درد جدائی در نفیر

آن رهی کو سبزه کم دارد بگیر

ناقه مست سبزه و من مست دوست

او بدست تست و من در دست دوست

آب را کردند بر صحرا سبیل

بر جبل ها شسته اوراق نخیل

آن دو آهو در قفای یکدگر

از فراز تل فرود آید نگر

یک دم آب از چشمهٔ صحرا خورد

باز سوی راه پیما بنگرد

ریگ دشت از نم مثال پرنیان

جاده بر اشتر نمی آید گران

حلقه حلقه چون پر تیهو غمام

ترسم از باران که دوریم از مقام

ساربان یاران به یثرب ما به نجد

آن حدی کو ناقه را آرد بوجد»

فلک مریخ - اهل مریخ

چشم را یک لحظه بستم اندر آب

اندکی از خود گسستم اندر آب

رخت بردم زی جهانی دیگری

با زمان و با مکانی دیگری

آفتاب ما به آفاقش رسید

روز و شب را نوع دیگر آفرید

تن ز رسم و راه جان بیگانه ایست

در زمان و از زمان بیگانه ایست

جان ما سازد بهر سوزی که هست

وقت او خرم بهر روزی که هست

می نگردد کهنه از پرواز روز

روزها از نور او عالم فروز

روز و شب را گردش پیهم ازوست

سیر او کن زانکه هر عالم ازوست

مرغزاری با رصدگاه بلند

دور بین او ثریا در کمند

خلوت نه گنبد خضراست این

یا سواد خاکدان ماست این

گاه جستم وسعت او را کران

گاه دیدم در فضای آسمان

پیر روم آن مرشد اهل نظر

گفت «مریخ است این عالم نگر

چون جهان ما طلسم رنگ و بوست

صاحب شهر و دیار و کاخ و کوست

ساکنانش چون فرنگان ذوفنون

در علوم جان و تن از ما فزون

بر زمان و بر مکان قاهرترند

زانکه در علم فضا ماهرترند

بر وجودش آنچنان پیچیده اند

هر خم و پیچ فضا را دیده اند

خاکیان را دل به بند آب و گل

اندرین عالم بدن در بند دل

چون دلی در آب و گل منزل کند

هر چه می خواهد به آب و گل کند

مستی و ذوق و سرور از حکم جان

جسم را غیب و حضور از حکم جان

در جهان ما دو تا آمد وجود

جان و تن آن بی نمود آن با نمود

خاکیان را جان و تن مرغ و قفس

فکر مریخی یک اندیش است و بس

چون کسی را میرسد روز فراق

چسصت تر می گردد از سوز فراق

یک دو روزی پیشتر از آن مرگ

می کند پیش کسان اعلان مرگ

جانشان پروردهٔ اندام نیست

لاجرم خو کردهٔ اندام نیست

تن بخویش اندر کشیدن مردن است

از جهان در خود رمیدن مردن است

برتر از فکر تو آمد این سخن

زانکه جان تست محکوم بدن

رخت اینجا یکدو دم باید گشاد

اینچین فرصت خدا کس را نداد

برآمدن انجم شناس مریخی از رصدگاه

پیر مردی ریش او مانند برف

سالها در علم و حکمت کرده صرف

تیز بین مانند دانایان غرب

کسوتش چون پیر ترسایان غرب

دیر سال و قامتش بالا چو سرو

طلعتش تابنده چون ترکان مرو

آشنای رسم و راه هر طریق

آشکار از چشم او فکر عمیق

آدمی را دید و چون گل بر شکفت

در زبان طوسی و خیام گفت

«پیکر گل آن اسیر چند و چون

از مقام تحت و فوق آمد برون

خاک را پرواز بی طیاره داد

ثابتان را جوهر سیاره داد»

نطق و ادراکش روان چون آب جو

محو حیرت بودم از گفتار او

این همه خوابست یا افسونگری

بر لب مریخیان حرف دری

گفت «بود اندر زمان مصطفی

مردی از مریخیان با صفا

بر جهان چشم جهان بین را گشاد

دل به سیر خطه آدم نهاد

پر گشود اندر فضا های وجود

تا به صحرای حجاز آمد فرود

آنچه دید از مشرق و مغرب نوشت

نقش او رنگین تر از باغ بهشت

بوده ام من هم به ایران و فرنگ

گشته ام در ملک نیل و رود گنگ

دیده ام امریک و هم ژاپون و چین

بهر تحقیق فلزات زمین

از شب و روز زمین دارم خبر

کرده ام اندر بر و بحرش سفر

پیش ما هنگامه های آدم است

گرچه او از کار ما نامحرم است»

رومی

من ز افلاکم رفیق من ز خاک

سر خوش و نا خورده از رگهای تاک

مرد بی پروا و نامش زنده رود

مستی او از تماشای وجود

ما که در شهر شما افتاد ایم

در جهان و از جهان آزاده ایم

در تلاش جلوه های نو بنو

یک زمان ما را رفیق راه شو

حکیم مریخی

این نواح مرغدین برخیاست

بر خیا نام ابوآلابای ماست

فرز مرز ، آن آمر کردار زشت

رفت پیش برخیا اندر بهشت

گفت «تو اینجا چسان آسوده ئی

عمرها محکوم یزدان بوده ئی

از مقام تو نکوتر عالمی است

پیش او جنت بهار یکدمی است

آن جهان از هر جهان بالاتر است

آن جهان از لامکان بالاتر است

نیست یزدان را از آن عالم خبر

من ندیدم عالمی آزاد تر

نی خدائی در نظام او دخیل

نی کتاب و نی رسول و جبرئیل

نی طوافی ، نی سجودی اندرو

نی دعائی نی درودی اندرو»

برخیا گفت« ای فسون پرداز خیز،

نقش خود را اندر آن عالم بریز»

تا ابوآلابا فریب او نخورد

حق جهانی دیگری با ما سپرد

اندرین ملک خدا دادی گذر

مرغدین و رسم و آئینش نگر

گردش در شهر مرغدین

مرغدین و آن عمارات بلند

من چه گویم زان مقام ارجمند

ساکنانش در سخن شیرین جو نوش

خوب روی و نرم خوی و ساده پوش

فکرشان بی درد و سوز اکتساب

رازدان کیمیای آفتاب

هر که خواهد سیم و زر گیرد ز نور

چون نمک گیریم ما از آب شور

خدمت آمد مقصد علم و هنر

کارها را کس نمی سنجد بزر

کس ز دینار و درم آگاه نیست

این بتان را در حرمها راه نیست

بر طبیعت دیو ماشین چیره نیست

آسمانها از دخانها تیره نیست

سخت کش دهقان چراغش روشن است

از نهاب دهخدایان ایمن است

کشت و کارش بی نزاع آب جوست

حاصلش بی شرکت غیری ازوست

اندر آن عالم نه لشکر نی قشون

نی کسی روزی خورد از کشت و خون

نی قلم در مرغدین گیرد فروغ

از فن تحریر و تشهیر دروغ

نی به بازاران ز بیکاران خروش

نی صدا های گدایان درد گوش

حکیم مریخی

کس در اینجا سائل و محروم نیست

عبد و مولا حاکم و محکوم نیست

زنده رود

سائل و محروم تقدیر حق است

حاکم و محکوم تقدیر حق است

جز خدا کس خالق تقدیر نیست

چارهٔ تقدیر از تدبیر نیست

حکیم مریخی

گر ز یک تقدیر خون گردد جگر

خواه از حق حکم تقدیر دگر

تو اگر تقدیر نو خواهی رواست

زانکه تقدیرات حق لا انتهاست

ارضیان نقد خودی در باختند

نکتهٔ تقدیر را نشناختند

رمز باریکش بحرفی مضمر است

تو اگر دیگر شوی او دیگر است

خاک شو نذر هوا سازد ترا

سنگ شو بر شیشه اندازد ترا

شبنمی؟ افتندگی تقدیر تست

قلزمی؟ پایندگی تقدیر تست

هر زمان سازی همان لات و منات

از بتان جوئی ثبات ای بی ثبات»

تا بخود ناساختن ایمان تست

عالم افکار تو زندان تست

رنج بی گنج است تقدیر اینچنین

گنج بی رنج است تقدیر اینچنین

اصل دین این است اگر ای بیخبر،

می شود محتاج ازو محتاج تر

وای آن دینی که خواب آرد ترا

باز در خواب گران دارد ترا

سحر و افسون است یا دین است این

حب افیون است یا دین است این

می شناسی طبع دراک از کجاست

حوری اندر بنگه خاک از کجاست

قوت فکر حکیمان از کجاست

طاقت ذکر کلیمان از کجاست

این دل و این واردات او ز کیست

این فنون و معجزات او ز کیست

گرمی گفتار داری از تو نیست

شعله کردار داری از تو نیست

اینهمه فیض از بهار فطرت است

فطرت از پرودگار فطرت است

زندگانی چیست کان گوهر است

تو امینی صاحب او دیگر است

طبع روشن مرد حق را آبروست

خدمت خلق خدا مقصود اوست

خدمت از رسم و ره پیغمبری است

مزد خدمت خواستن سوداگری است

همچنان این باد و خاک و ابر و کشت

باغ و راغ و کاخ و کوی و سنگ و خشت

ایکه میگوئی متاع ما ز ماست

مرد نادان این همه ملک خداست

ارض حق را ارض خود دانی بگو

چیست شرح آیهٔ لاتفسدوا

ابن آدم دل به ابلیسی نهاد

من ز ابلیسی ندیدم جز فساد

کس امانت را بکار خود نبرد

ایخوش آنکو ملک حق با حق سپرد

برده ئی چیزی که از آن تو نیست

داغم از کاری که شایان تو نیست

گر تو باشی صاحب شی می سزد

ور نباشی خود بگو کی می سزد

ملک یزدان را به یزدان باز ده

تا ز کار خویش بگشائی گره

زیر گردن فقر و مسکینی چراست

آنچه از مولاست میگوئی ز ماست

بنده ئی کز آب و گل بیرون نجست

شیشهٔ خود را به سنگ خود شکست

ایکه منزل را نمی دانی ز ره

قیمت هر شی ز انداز نگه

تا متاع تست گوهر ، گوهر است

ورنه سنگ است از پشیزی کمتر است

نوع دیگر بین جهان دیگر شود

این زمین و آسمان دیگر شود

احوال دوشیزهٔ مریخ که دعوی رسالت کرده

در گذشتیم از هزاران کوی و کاخ

بر کنار شهر میدان فراخ

اندر آن میدان هجوم مرد و زن

در میان یک زن قدش چون نارون

چهره اش روشن ولی بی نور جان

معنی او بر بیان او گران

حرف او بی سوز و چشمش بی نمی

از سرور آرزو نامحرمی

فارغ از جوش جوانی سینه اش

کور و صورت ناپذیر آئینه اش

بیخبر از عشق و از آئین عشق

صعوهٔ رد کردهٔ شاهین عشق

گفت با ما آن حکیم نکته دان

«نیست این دوشیزه از مریخیان

ساده و آزاده و بی ریو و رنگ

فرز مرز او را بدزدید از فرنگ

پخته در کار نبوت ساختش،

اندرین عالم فرو انداختش

گفت نازل گشته ام از آسمان

دعوت من دعوت آخر زمان

از مقام مرد و زن دارد سخن

فاش تر می گوید اسرار بدن

نزد این آخر زمان تقدیر زیست

در زبان ارضیان گویم که چیست»

تذکیر نبیهٔ مریخ

ای زنان ای مادران ای خواهران

زیستن تا کی مثال دلبران

دلبری اندر جهان مظلومی است

دلبری محکومی و محرومی است

در دو گیسو شانه گردانیم ما

مرد را نخچیر خود دانیم ما

مرد صیادی به نخچیری کند

گرد تو گردد که زنجیری کند

خود گدازیهای او مکر و فریب

درد و داغ و آرزو مکر و فریب

گرچه آن کافر حرم سازد ترا

مبتلای درد و غم سازد ترا

همبر او بودن آزار حیات

وصل او زهر و فراق او نبات

مار پیچان از خم و پیچش گریز

زهرهایش را بخون خود مریز

از امومت زرد روی مادران

ای خنک آزادی بی شوهران

وحی یزدان پی به پی آید مرا

لذت ایمان بیفزاید مرا

آمد آن وقتی که از اعجاز فن

می توان دیدن جنین اندر بدن

حاصلی برداری از کشت حیات

هر چه خواهی از بنین و از بنات

گر نباشد بر مراد ما جنین،

بی محابا کشتن او عین دین

در پس این عصر اعصار دگر

آشکارا گردد اسرار دگر

پرورش گیرد جنین نوع دگر

بی شب ارحام دریابد سحر

تا بمیرد آن سراپا اهرمن

همچو حیوانات ایام کهن

لاله ها بی داغ و با دامان پاک

بی نیاز از شبنمی خیزد ز خاک

خود بخود بیرون فتد اسرار زیست

نغمه بی مضراب بخشد تار زیست

آنچه از نیسان فرو ریزد مگیر

ای صدف در زیر دریا تشنه میر

خیز و با فطرت بیا اندر ستیز

تا ز پیکار تو حر گردد کنیز

رستن از ربط دو تن توحید زن

حافظ خود باش و بر مردان متن

رومی

مذهب عصر نو آئینی نگر

حاصل تهذیب لادینی نگر

زندگی را شرع و آئین است عشق

اصل تهذیب است دین ، دین است عشق

ظاهر او سوزناک و آتشین

باطن او نور رب العالمین

از تب و تاب درونش علم و فن

از جنون ذوفنونش علم و فن

دین نگردد پخته بی آداب عشق

دین بگیر از صحبت ارباب عشق

فلک مشتری - ارواح جلیلهٔ حلاج و غالب و قرة العین طاهره که به نشیمن بهشتی نگرویدند «و بگردش جاودان گرائیدند

من فدای این دل دیوانه ئی

هر زمان بخشد دگر ویرانه ئی

چون بگیرم منزلی گوید که خیز

مرد خود رس بحر را داند قفیز

زانکه آیات خدا لا انتهاست

ای مسافر جاده را پایان کجاست

کار حکمت دیدن و فرسودن است

کار عرفان دیدن و افزودن است

آن بسنجد در ترازوی هنر

این بسنجد در ترازوی نظر

آن بدست آورد آب و خاک را

این بدست آورد جان پاک را

آن نگه را بر تجلی می زند

این تجلی را بخود گم می کند

در تلاش جلوه های پی به پی

طی کنم افلاک و می نالم چو نی

این همه از فیض مردی پاک زاد

آنکه سوز او بجان من فتاد

کاروان این دو بینای وجود

بر کنار مشتری آمد فرود

آن جهان آن خاکدانی ناتمام

در طواف او قمر ها تیز گام

خالی از می شیشه تاکش هنوز

آرزو نارسته از خاکش هنوز

نیم شب از تاب ماهان نیم روز

نی برودت در هوای او نه سوز

من چو سوی آسمان کردم نظر

کوکبش دیدم بخود نزدیک تر

هیبت نظاره از هوشم ربود

شد دگرگون نزد و دور و دیر و زود

پیش خود دیدم سه روح پاکباز

آتش اندر سینه شان گیتی گداز

در برشان حله های لاله گون

چهره ها رخشنده از سوز درون

در تب و تابی ز هنگام الست

از شراب نغمه های خویش مست

گفت رومی «این قدر از خود مرو

از دم آتش نوایان زنده شو

شوق بی پروا ندیدستی ، نگر

زور این صهبا ندیدستی ، نگر

غالب و حلاج و خاتون عجم

شورها افکنده در جان حرم

این نواها روح را بخشد ثبات

گرمی او از درون کائنات»

نوای حلاج

ز خاک خویش طلب آتشی که پیدا نیست

تجلی دگری در خور تقاضا نیست

نظر بخویش چنان بسته ام که جلوه دوست

جهان گرفت و مرا فرصت تماشا نیست

به ملک جم ندهم مصرع نظیری را

«کسی که کشته نشد از قبیلهٔ ما نیست»

اگرچه عقل فسون پیشه لشکری انگیخت

تو دل گرفته نباشی که عشق تنها نیست

تو ره شناس نئی وز مقام بیخبری

چه نغمه ایست که در بربط سلیمی نیست

ز قید و صید نهنگان حکایتی آور

مگو که زورق ما روشناس دریا نیست

مرید همت آن رهروم که پا نگذاشت

به جاده ئی که در و کوه و دشت و دریا نیست

شریک حلقهٔ رندان باده پیما باش

حذر ز بیعت پیری که مرد غوغا نیست

نوای غالب

«بیا که قاعدهٔ آسمان بگردانیم

قضا بگردش رطل گران بگردانیم

اگر ز شحنه بود گیر و دار نندیشیم

وگر ز شاه رسد ارمغان بگردانیم

اگر کلیم شود همزبان سخن نکنیم

وگر خلیل شود میهمان بگردانیم

بجنگ باج ستانان شاخساری را

تهی سبد ز در گلستان بگردانیم

به صلح بال فشانان صبحگاهی را

ز شاخسار سوی آشیان بگردانیم

ز حیدریم من و تو ز ما عجب نبود

گر آفتاب سوی خاوران بگردانیم»

نوای طاهره

گر به تو افتدم نظر چهره به چهره رو به رو

شرح دهم غم تو را نکته به نکته مو به مو

از پی دیدن رخت همچو صبا فتاده‌ام

خانه به خانه در به در، کوچه به کوچه کو به کو

می‌رود از فراق تو خون دل از دو دیده‌ام

دجله به دجله یم به یم، چشمه به چشمه جو به جو

مهر تو را دل حزین بافته بر قماش جان

رشته به رشته نخ به نخ، تار به تار پو به پو

در دل خویش طاهره ، گشت و ندید جز تو را

صفحه به صفحه لا به لا پرده به پرده تو به تو

سوز و ساز عاشقان دردمند

شورهای تازه در جانم فکند

مشکلات کهنه سر بیرون زدند

باز بر اندیشه ام شبخون زدند

قلزم فکرم سراپا اضطراب

ساحلش از زور طوفانی خراب

گفت رومی «وقت را از کف مده

ایکه میخواهی گشود هر گره

چند در افکار خود باشی اسیر

این قیامت را برون ریز از ضمیر»

زنده رود مشکلات خود را پیش ارواح بزرگ میگوید

از مقام مؤمنان دوری چرا

یعنی از فردوس مهجوری چرا

حلاج

مرد آزادی که داند خوب و زشت

می نگنجد روح او اندر بهشت

جنت ملا ، می و حور و غلام

جنت آزادگان سیر دوام

جنت ملا خور و خواب و سرود

جنت عاشق تماشای وجود

حشر ملا شق قبر و بانگ صور

عشق شور انگیز خود صبح نشور

علم بر بیم و رجا دارد اساس

عاشقان را نی امید و نی هراس

علم ترسان از جلال کائنات

عشق غرق اندر جمال کائنات

علم را بر رفته و حاضر نظر

عشق گوید آنچه می آید نگر

علم پیمان بسته با آئین جبر،

چارهٔ او چیست غیر از جبر و صبر

عشق آزاد و غیور و ناصبور

در تماشای وجود آمد جسور

عشق ما از شکوه ها بیگانه ایست

گرچه او را گریهٔ مستانه ایست

این دل مجبور ما مجبور نیست

ناوک ما از نگاه حور نیست

آتش ما را بیفزاید فراق

جان ما را سازگار آید فراق

بی خلشها زیستن ، نا زیستن

باید آتش در ته پا زیستن

زیستن این گونه تقدیر خودی است

از همین تقدیر تعمیر خودی است

ذره ئی از شوق بیحد رشک مهر

گنجد اندر سینه او نه سپهر

شوق چون بر عالمی شبخون زند

آنیان را جاودانی می کند

زنده رود

گردش تقدیر مرگ و زندگیست

کس نداند گردش تقدیر چیست

حلاج

هر که از تقدیر دارد ساز و برگ

لرزد از نیروی او ابلیس و مرگ

جبر دین مرد صاحب همت است

جبر مردان از کمال قوت است

پخته مردی پخته تر گردد ز جبر،

جبر مرد خام را آغوش قبر

جبر خالد عالمی برهم زند

جبر ما بیخ و بن ما بر کند

کار مردان است تسلیم و رضا

بر ضعیفان راست ناید این قبا

تو که دانی از مقام پیر روم

می ندانی از کلام پیر روم

«بود گبری در زمان با یزید

گفت او را یک مسلمان سعید

خوشتر آن باشد که ایمان آوری

تا بدست آید نجات و سروری

گفت این ایمان اگر هست ای مرید

آن که دارد شیخ عالم با یزید

من ندارم طاقت آن ، تاب آن

کان فزون آمد ز کوششهای جان

رومی

کار ما غیر از امید و بیم نیست

هر کسی را همت تسلیم نیست

ایکه گوئی بودنی این بود ، شد

کار ها پابند آئین بود ، شد

معنی تقدیر کم فهمیده ئی

نی خودی را نی خدا را دیده ئی

مرد مؤمن با خدا دارد نیاز

«با تو ما سازیم ، تو با ما بساز»

عزم او خلاق تقدیر حق است

روز هیجا تیر او تیر حق است

زنده رود

کم نگاهان فتنه ها انگیختند

بندهٔ حق را به دار آویختند

آشکارا بر تو پنهان وجود

باز گو آخر گناه تو چه بود؟

حلاج

بود اندر سینهٔ من بانگ صور

ملتی دیدم که دارد قصد گور

مؤمنان با خوی و بوی کافران

لااله گویان و از خود منکران

«امر حق» گفتند نقش باطل است

زانکه او وابستهٔ آب و گل است

من بخود افروختم نار حیات

مرده را گفتم ز اسرار حیات

از خودی طرح جهانی ریختند

دلبری با قاهری آمیختند

هر کجا پیدا و نا پیدا خودی

بر نمی تابد نگاه ما خودی

نار ها پوشیده اندر نور اوست

جلوه های کائنات از طور اوست

هر زمان هر دل درین دیر کهن

از خودی در پرده میگوید سخن

هر که از نارش نصیب خود نبرد

در جهان از خویشتن بیگانه مرد

هند و هم ایران ز نورش محرم است

آنکه نارش هم شناسد آن کم است

من ز نور و نار او دادم خبر

بندهٔ محرم گناه من نگر

آنچه من کردم تو هم کردی بترس

محشری بر مرده آوردی بترس

طاهره

از گناه بندهٔ صاحب جنون

کائنات تازه ئی آید برون

شوق بیحد پرده ها را بر درد

کهنگی را از تماشا می برد

آخر از دار و رسن گیرد نصیب

بر نگردد زنده از کوی حبیب

جلوهٔ او بنگر اندر شهر و دشت

تا نپنداری که از عالم گذشت

در ضمیر عصر خود پوشیده است

اندرین خلوت چسان گنجیده است

زنده رود

ای ترا دادند درد جستجوی

معنی یک شعر خود با من بگوی

«قمری ، کف خاکستر و بلبل قفس رنگ

ای ناله نشان جگر سوخته ئی چیست»

غالب

ناله ئی کو خیزد از سوز جگر

هر کجا تأثیر او دیدم دگر

قمری از تأثیر او وا سوخته

بلبل از وی رنگها اندوخته

اندرو مرگی به آغوش حیات

یک نفس اینجا حیات آنجا ممات

آنچنان رنگی که ارژنگی ازوست

آنچنان رنگی که بیرنگی ازوست

تو ندانی این مقام رنگ و بوست

قسمت هر دل بقدر های و هوست

یا به رنگ آ ، یا به بیرنگی گذر

تا نشانی گیری از سوز جگر

زنده رود

صد جهان پیدا درین نیلی فضاست

هر جهان را اولیا و انبیاست

غالب

نیک بنگر اندرین بود و نبود

پی به پی آید جهانها در وجود

«هر کجا هنگامهٔ عالم بود

رحمة’‘ للعالمینی هم بود»

زنده رود

فاش تر گو زانکه فهمم نارساست

غالب

این سخن را فاش تر گفتن خطاست

زنده رود

گفتگوی اهل دل بیحاصل است

غالب

نکته را بر لب رسیدن مشکل است

زنده رود

تو سراپا آتش از سوز طلب

بر سخن غالب نیائی ای عجب

غالب

خلق و تقدیر و هدایت ابتداست

رحمة’‘ للعالمینی انتهاست

زنده رود

من ندیدم چهرهٔ معنی هنوز

آتشی داری اگر ما را بسوز

غالب

ای چو من بینندهٔ اسرار شعر

این سخن افزونتر است از تار شعر

شاعران بزم سخن آراستند

این کلیمان بی ید بیضاستند

آنچه تو از من بخواهی کافری است

کافری کو ماورای شاعری است

حلاج

هر کجا بینی جهان رنگ و بو

آن که از خاکش بروید آرزو

یا ز نور مصطفی او را بهاست

یا هنوز اندر تلاش مصطفی است

زنده رود

از تو پرسم گرچه پرسیدن خطاست

سر آن جوهر که نامش مصطفی است

آدمی یا جوهری اندر وجود

آنکه آید گاهگاهی در وجود

حلاج

پیش او گیتی جبین فرسوده است

خویش را خود عبده فرموده است

عبده‘ از فهم تو بالاتر است

زانکه او هم آدم و هم جوهر است

جوهر او نی عرب نی اعجم است

آدم است و هم ز آدم اقدم است

عبده صورتگر تقدیر ها

اندرو ویرانه ها تعمیر ها

عبده هم جانفزا هم جان ستان

عبده هم شیشه هم سنگ گران

عبد دیگر عبده چیزی دگر

ما سراپا انتظار او منتظر

عبده‘ دهر است و دهر از عبده است

ما همه رنگیم و او بی رنگ و بوست

عبده با ابتدا بی انتها است

عبده را صبح و شام ما کجاست

کس ز سر عبده آگاه نیست

عبده جز سر الا الله نیست

لااله تیغ و دم او عبده

فاش تر خواهی بگو هو عبده

عبده‘ چند و چگون کائنات

عبده راز درون کائنات

مدعا پیدا نگردد زین دو بیت

تا نبینی از مقام «ما رمیت»

بگذر از گفت و شنود ای زنده رود

غرق شو اندر وجود ای زنده رود

زنده رود

کم شناسم عشق را این کار چیست

ذوق دیدار است پس دیدار چیست

حلاج

معنی دیدار آن آخر زمان

حکم او بر خویشتن کردن روان

در جهان زی چون رسول انس و جان

تا چو او باشی قبول انس و جان

باز خود را بین همین دیدار اوست

سنت او سری از اسرار اوست

زنده رود

چیست دیدار خدای نه سپهر

آنکه بی حکمش نگردد ماه و مهر

حلاج

نقش حق اول بجان انداختن

باز او را در جهان انداختن

جان تا در جهان گردد تمام

می شود دیدار حق دیدار عام

ای خنک مردی که از یک هوی او

نه فلک دارد طواف کوی او

وای درویشی که هوئی آفرید

باز لب بر بست و دم در خود کشید

حکم حق را در جهان جاری نکرد

نانی از جو خورد و کراری نکرد

خانقاهی جست و از خیبر رمید

راهبی ورزید و سلطانی ندید

نقش حق داری جهان نخچیر تست

هم عنان تقدیر با تدبیر تست

عصر حاضر با تو می جوید ستیز

نقش حق بر لوح این کافر بریز

زنده رود

نقش حق را در جهان انداختند

من نمی دانم چسان انداختند

حلاج

یا بزور دلبری انداختند

یا بزور قاهری انداختند

زانکه حق در دلبری پیدا تر است

دلبری از قاهری اولی تر است

زنده رود

باز گو ای صاحب اسرار شرق

در میان زاهد و عاشق چه فرق

حلاج

زاهد اندر عالم دنیا غریب

عاشق اندر عالم عقبی غریب

زنده رود

معرفت را انتها نابودن است

زندگی اندر فنا آسودن است

حلاج

سکر یاران از تهی پیمانگی است

نیستی از معرفت بیگانگی است

ای که جوئی در فنا مقصود را

در نمی یابد عدم موجود را

زنده رود

آنکه خود را بهتر از آدم شمرد

در خم و جامش نه می باقی نه درد

مشت خاک ما بگردون آشناست

آتش آن بی سر و سامان کجاست

حلاج

کم بگو زان خواجهٔ اهل فراق

تشنه کام و از ازل خونین ایاق

ما جهول ، او عارف بود و نبود

کفر او این راز را بر ما گشود

از فتادن لذت برخاستن

عیش افزدون ز درد کاستن

عاشقی در نار او وا سوختن

سوختن بی نار او نا سوختن

زانکه او در عشق و خدمت اقدم است

آدم از اسرار او نامحرم است

چاک کن پیراهن تقلید را

تا بیاموزی ازو توحید را

زنده رود

ای ترا اقلیم جان زیر نگین

یک نفس با ما دگر صحبت گزین

حلاج

با مقامی در نمی سازیم و بس

ما سراپا ذوق پروازیم و بس

هر زمان دیدن تپیدن کار ماست

بی پر و بالی پریدن کار ماست

نمودار شدن خواجهٔ اهل فراق ابلیس

صحبت روشندلان یک دم ، دو دم

آن دو دم سرمایهٔ بود و عدم

عشق را شوریده تر کرد و گذشت

عقل را صاحب نظر کرد و گذشت

چشم بر بربستم که با خود دارمش

از مقام دیده در دل آرمش

ناگهان دیدم جهان تاریک شد

از مکان تا لامکان تاریک شد

اندر آن شب شعله ئی آمد پدید

از درونش پیر مردی بر جهید

یک قبای سرمه ئی اندر برش

غرق اندر دود پیچان پیکرش

گفت رومی خواجهٔ اهل فراق

آن سراپا سوز و آن خونین ایاق

کهنهٔ کم خندهٔ اندک سخن

چشم او بینندهٔ جان در بدن

رند و ملا و حکیم و خرقه پوش

در عمل چون زاهدان سخت کوش

فطرتش بیگانه ذوق وصال

زهد او ترک جمال لایزال۔

تا گسستن از جمال آسان نبود

کار پیش افکند از ترک سجود

اندکی در واردات او نگر

مشکلات او ثبات او نگر

غرق اندر رزم خیر و شر هنوز

صد پیمبر دیده و کافر هنوز

جانم اندر تن ز سوز او تپید

بر لبش آهی غم آلودی رسید

گفت و چشم نیم وا بر من گشود

«در عمل جز ما که بر خوردار بود

آنچنان بر کار ها پیچیده ام

فرصت آدینه را کم دیده ام

نی مرا افرشته ئی نی چاکری

وحی من بی منت پیغمبری

نی حدیث و نی کتاب آورده ام

جان شیرین از فقیهان برده ام

رشتهٔ دین چون فقیهان کس نرشت

کعبه را کردند آخر خشت خشت

کیش ما را اینچنین تأسیس نیست

فرقه اندر مذهب ابلیس نیست

در گذشتم از سجود ای بیخبر

ساز کردم ارغنون خیر و شر

از وجود حق مرا منکر مگیر

دیده بر باطن گشا ظاهر مگیر

گر بگویم نیست این از ابلهی است

زانکه بعد از دید نتوان گفت نیست

من «بلی» در پردهٔ «لا» گفته ام

گفتهٔ من خوشتر از نا گفته ام

تا نصیب از درد آدم داشتم

قهر یار از بهر او نگذاشتم

شعله ها از کشتزار من ارمن دمید

او ز مجبوری به مختاری رسید

زشتی خود را نمودم آشکار

با تو دادم ذوق ترک و اختیار

تو نجاتی ده مرا از نار من

وا کن ای آدم گره از کار من

ایکه اندر بند من افتاده ئی

رخصت عصیان به شیطان داده ئی

در جهان با همت مردانه زی

غمگسار من ز من بیگانه زی

بی نیاز از نیش و نوش من گذر

تا نگردد نامه ام تاریک تر

در جهان صیاد با نخچیرهاست

تا تو نخچیری به کیشم تیر هاست

صاحب پرواز را افتاد نیست

صید اگر زیرک شود صیاد نیست»

گفتمش «بگذر ز آئین فراق

ابغض الاشیاء عندی الطلاق»

گفت «ساز زندگی ، سوز فراق

ای خوشا سر مستی روز فراق

بر لبم از وصل می ناید سخن

وصل اگر خواهم نه او ماند نه من»

حرف وصل او را ز خود بیگانه کرد

تازه شد اندر دل او سوز و درد

اندکی غلطید اندر دود خویش

باز گم کردید اندر دود خویش

ناله ئی زان دود پیچان شد بلند

ای خنک جانی که گردد درد مند

نالهٔ ابلیس

ای خداوند صواب و ناصواب

من شدم از صحبت آدم خراب

هیچگه از حکم من سر بر نتافت

چشم از خود بست و خود را در نیافت

خاکش از ذوق ابا بیگانه ئی

از شرار کبریا بیگانه ئی

صید خود صیاد را گوید بگیر

الامان از بندهٔ فرمان پذیر

از چنین صیدی مرا آزاد کن

طاعت دیروزهٔ من یاد کن

پست ازو آن همت والای من

وای من ، ای وای من ، ای وای من

فطرت او خام و عزم او ضعیف

تاب یک ضربم نیارد این حریف

بندهٔ صاحب نظر باید مرا

یک حریف پخته تر باید مرا

لعبت آب و گل از من باز گیر

می نیاید کودکی از مرد پیر

ابن آدم چیست ، یکمشت خس است

مشت خس را یک شرار از من بس است

اندرین عالم اگر جز خس نبود

این قدر آتش مرا دادن چه سود

شیشه را بگداختن عاری بود

سنگ را بگداختن کاری بود

آنچنان تنگ از فتوحات آمدم

پیش تو بهر مکافات آمدم

منکر خود از تو می خواهم بده

سوی آن مرد خدا راهم بده

بنده ئی باید که پیچد گردنم

لرزه اندازد نگاهش در تنم

آن که گوید «از حضور من برو»

آنکه پیش او نیرزم با دو جو

ای خدا یک زنده مرد حق پرست

لذتی شاید که یابم در شکست

فلک زحل - ارواح رذیله که با ملک و ملت غداری کرده و دوزخ ایشانرا قبول نکرده

پیر رومی آن امام راستان

آشنای هر مقام راستان

گفت ای گردون نورد سخت کوش

دیده ئی آن عالم زنار پوش

آنچه بر گرد کمر پیچیده است

از دم استاره ئی دزدیده است

از گران سیری خرام او سکون

هر نکو از حکم او زشت و زبون

پیکر او گرچه از آب و گل است

بر زمینش پا نهادن مشکل است

صد هزار افرشتهٔ تندر بدست

قهر حق را قاسم از روز الست

دره پیهم می زند سیاره را

از مدارش بر کند سیاره را

عالمی مطرود و مردود سپهر

صبح او مانند شام از بخل مهر

منزل ارواح بی یوم النشور

دوزخ از احراقشان آمد نفور

اندرون او دو طاغوت کهن

روح قومی کشته از بهر دو تن

جعفر از بنگال و صادق از دکن

ننگ آدم ، ننگ دین ، ننگ وطن

نا قبول و ناامید و نامراد

ملتی از کارشان اندر فساد

ملتی کو بند هر ملت گشاد

ملک و دینش از مقام خود فتاد

می ندانی خطهٔ هندوستان

آن عزیز خاطر صاحبدلان

خطه ای هر جلوه اش گیتی فروز

در میان خاک و خون غلطد هنوز

در گلش تخم غلامی را که کشت

این همه کردار آن ارواح زشت

در فضای نیلگون یکدم بایست

تا مکافات عمل بینی که چیست

قلزم خونین

آنچه دیدم می نگنجد در بیان

تن ز سهمش بیخبر گردد ز جان

من چه دیدم قلزمی دیدم ز خون

قلزمی ، طوفان برون ، طوفان درون

در هوا ماران چو در قلزم نهنگ

کفچه شبگون بال و پر سیماب رنگ

موجها درنده مانند پلنگ

از نهیبش مرده بر ساحل نهنگ

بحر ساحل را امان یک دم نداد

هر زمان که پاره ئی در خون فتاد

موج خون با موج خون اندر ستیز

درمیانش زورقی در افت و خیز

اندر آن زورق دو مرد زرد روی

زرد رو عریان بدن آشفته موی

آشکارا می شود روح هندوستان

آسمان شق گشت و حوری پاک زاد

پرده را از چهره خود بر گشاد

در جبینش نار و نور لایزال

در دو چشم او سرور لایزال

حله ئی در بر سبکتر از سحاب

تار و پودش از رگ برگ گلاب

با چنین خوبی نصبیش طوق و بند

بر لب او ناله های درد مند

گفت رومی «روح هند است این نگر

از فغانش سوزها اندر نگر»

روح هندوستان ناله و فریاد می کند

شمع جان افسرد در فانوس هند

هندیان بیگانه از ناموس هند

مردک نامحرم از اسرار خویش

زخمهٔ خود کم زند بر تار خویش

بر زمان رفته می بندد نظر

از تش افسرده میسوزد جگر

بند ها بر دست و پای من ازوست

ناله های نارسای من ازوست

خویشتن را از خودی پرداخته

از رسوم کهنه زندان ساخته

آدمیت از وجودش دردمند

عصر نو از پاک و ناپاکش نژند

بگذر از فقری که عریانی دهد

ای خنک فقری که سلطانی دهد

الحذر از جبر و هم از خوی صبر

صابر و مجبور را زهر است جبر

این به صبر پیهمی خوگر شود

آن به جبر پیهمی خوگر شود

هر دو را ذوق ستم گردد فزون

ورد من «یالیت قومی یعلمون»

کی شب هندوستان آید بروز

مرد جعفر ، زنده روح او هنوز

تا ز قید یک بدن وا می رهد

آشیان اندر تن دیگر نهد

گاه او را با کلیسا ساز باز

گاه پیش دیریان اندر نیاز

دین او آئین او سوداگری است

عنتری اندر لباس حیدری است

تا جهان رنگ و بو گردد دگر

رسم او آئین او گردد دگر

پیش ازین چیزی دگر مسجود او

در زمان ما وطن معبود او

ظاهر او از غم دین دردمند

باطنش چون دیریان زنار بند

جعفر اندر هر بدن ملت کش است

این مسلمانی کهن ملت کش است

خند خندان است و با کس یار نیست

مار اگر خندان شود جز مار نیست

از نفاقش وحدت قومی دونیم

ملت او از وجود او لیم

ملتی را هر کجا غارتگری است

اصل او از صادقی یا جعفری است

الامان از روح جعفر الامان

الامان از جعفران این زمان

فریاد یکی از زورق نشینان قلزم خونین

«نی عدم ما را پذیرد نی وجود

وای از بی مهری بود و نبود

تا گذشتیم از جهان شرق و غرب

بر در دوزخ شدیم از درد و کرب

ق

یک شرر بر صادق و جعفر نزد

بر سر ما مشت خاکستر نزد

گفت دوزخ را خس و خاشاک به

شعلهٔ من زین دو کافر پاک به

آنسوی نه آسمان رفتیم ما

پیش مرگ ناگهان رفتیم ما

گفت «جان سری ز اسرار من است

حفظ جان و هدم تن کار من است

جان زشتی گرچه نرزد با دو جو

ایکه از من هدم جان خواهی برو

اینچنین کاری نمی آید ز مرگ

جان غداری نیاساید ز مرگ»

ای هوای تند ای دریای خون

ای زمین ای آسمان نیلگون

ای نجوم ای ماهتاب ای آفتاب

ای قلم ای لوح محفوظ ای کتاب

ای بتان ابیض ای لردان غرب

ای جهانی ، در بغل بی حرب و ضرب

این جهان بی ابتدا بی انتهاست

بندهٔ غدار را مولا کجاست»

ناگهان آمد صدای هولناک

سینهٔ صحرا و دریا چاک چاک

ربط اقلیم بدن از هم گسیخت

دمبدم که پاره بر که پاره ریخت

کوهها مثل سحاب اندر مرور

انهدام عالمی بی بانگ صور

برق و تندر از تب و تاب درون

آشیان جستند اندر بحر خون

موجها پر شور و از خود رفته تر

غرق خون گردید آن کوه و کمر

آنچه بر پیدا و ناپیدا گذشت

خیل انجم دید و بی پروا گذشت

آن سوی افلاک - مقام حکیم آلمانی نیچه

هر کجا استیزه ی بود و نبود

کس نداند سر این چرخ کبود

هر کجا مرگ آورد پیغام زیست

ایخوش آنمردی که داند مرگ چیست

هر کجا مانند باد ارزان حیات

بی ثبات و با تمنای ثبات

چشم من صد عالم شش روزه دید

تا حد این کائنات آمد پدید

هر جهان را ماه و پروینی دگر

زندگی را رسم و آئینی دگر

وقت هر عالم روان مانند زو

دیر یاز اینجا و آنجا تند رو

سال ما اینجا مهی آنجا دمی

بیش این عالم به آن عالم کمی

عقل ما اندر جهانی ذوفنون

در جهان دیگری خوار و زبون

بر ثغور این جهان چون و چند

بود مردی با صدای دردمند

دیدهٔ او از عقابان تیز تر

طلعت او شاهد سوز جگر

دمبدم سوز درون او فزود

بر لبش بیتی که صد بارش سرود

«نه جبریلی نه فردوسی نه حوری نی خداوندی

کف خاکی که میسوزد ز جان آرزومندی»

من به رومی گفتم این دیوانه کیست

گفت« این فرزانهٔ المانوی ست

در میان این دو عالم جای اوست

نغمهٔ دیرینه اندر نای اوست

باز این حلاج بی دار و رسن

نوع دیگر گفته آن حرف کهن

حرف او بی باک و افکارش عظیم

غربیان از تیغ گفتارش دو نیم

همنشین بر جذبه او پی نبرد

بندهٔ مجذوب را مجنون شمرد

عاقلان از عشق و مستی بی نصیب

نبض او دادند در دست طبیب

با پزشکان چیست غیر از ریو و رنگ

وای مجذوبی که زاد اندر فرنگ

ابن سینا بر بیاضی دل نهد

رگ زند یا حب خواب آور دهد

بود حلاجی به شهر خود غریب

جان ز ملا برد و کشت او را طبیب

مرد ره دانی نبود اندر فرنگ

پس فزون شد نغمه اش از تار چنگ

راهرو را کس نشان از ره نداد

صد خلل در واردات او فتاد

نقد بود و کس عیار او را نکرد

کاردانی مرد کار او را نکرد

عاشقی در آه خود گم گشته ئی

سالکی در راه خود گم گشته ئی

مستی او هر زجاجی را شکست

از خدا ببرید و هم از خود گسست

خواست تا بیند به چشم ظاهری

اختلاط قاهری با دلبری

خواست تا از آب و گل آید برون

خوشه ئی کز کشت دل آید برون

آنچه او جوید مقام کبریاست

این مقام از عقل و حکمت ماوراست

زندگی شرح اشارات خودی است

لا و الا از مقامات خودی است

او به لا درماند و تا الا نرفت

از مقام عبده بیگانه رفت

با تجلی همکنار و بی خبر

دور تر چون میوه از بیخ شجر

چشم او جز رؤیت آدم نخواست

نعره بیباکانه زد «آدم کجاست»

ق

ورنه او از خاکیان بیزار بود

مثل موسی طالب دیدار بود

کاش بودی در زمان احمدی

تا رسیدی بر سرور سرمدی

عقل او با خویشتن در گفتگوست

تو ره خود رو که راه خود نکوست

پیش نه گامی که آمد آن مقام

کاندرو بی حرف می روید کلام»

حرکت بجنت الفردوس

در گذشتم از حد این کائنات

پا نهادم در جهان بی جهات

بی یمین و بی یسار است این جهان

فارغ از لیل و نهار است این جهان

پیش او قندیل ادراکم فسرد

حرف من از هیبت معنی بمرد

با زبان آب و گل گفتار جان

در قفس پرواز میآید گران

اندکی اندر جهان دل نگر

تا ز نور خود شوی روشن بصر

چیست دل یک عالم بی رنگ و بوست

عالم بی رنگ و بو بی چار سوست

ساکن و هر لحظه سیار است دل

عالم احوال و افکار است دل

از حقایق تا حقایق رفته عقل

سیر او بی جاده و رفتار و نقل

صد خیال و هر یک از دیگر جداست

این بگردون آشنا آن نارساست

کس نگوید این که گردون آشناست

بر یمین آن خیال نارساست

یا سروری کاید از دیدار دوست

نیم گامی از هوای کوی اوست

چشم تو بیدار باشد یا بخواب

دل ببیند بی شعاع آفتاب

آن جهان را بر جهان دل شناس

من چگویم زانچه ناید در قیاس

اندر آن عالم جهانی دیگری

اصل او از کن فکانی دیگری

لازوال و هر زمان نوع دگر

ناید اندر وهم و آید در نظر

هر زمان او را کمالی دیگری

هر زمان او را جمالی دیگری

روزگارش بی نیاز از ماه و مهر

گنجد اندر ساحت او نه سپهر

هر چه در غیب است آید روبرو

پیش از آن کز دل بروید آرزو

در زبان خود چسان گویم که چیست

این جهان نور و حضور و زندگیست

لاله ها آسوده در کهسار ها

نهر ها گردنده در گلزار ها

غنچه های سرخ و اسپید و کبود

از دم قدوسیان او را گشود

آبها سیمین ، هوا ها عنبرین

قصرها با قبه های زمردین

خیمه ها یاقوت گون زرین طناب

شاهدان با طلعت آئینه تاب

گفت رومی «ای گرفتار قیاس

در گذر از اعتبارات حواس

از تجلی کارهای خوب و زشت

می شود آن دوزخ این گردد بهشت

این که بینی قصر های رنگ رنگ

اصلش از اعمال و نی از خشت و سنگ

آنچه خوانی کوثر و غلمان و حور

جلوهٔ این عالم جذب و سرور

زندگی اینجا ز دیدار است و بس

ذوق دیدار است و گفتار است و بس»

قصر شرف النسا

گفتم این کاشانه ئی از لعل ناب

آنکه میگیرد خراج از آفتاب

این مقام این منزل این کاخ بلند

حوریان بر درگهش احرام بند

ای تو دادی سالکانرا جستجوی

صاحب او کیست با من باز گوی

گفت «این کاشانهٔ شرف النساست

مرغ بامش با ملائک هم نواست

قلزم ما اینچنین گوهر نزاد

هیچ مادر اینچنین دختر نزاد

خاک لاهور از مزارش آسمان

کس نداند راز او را در جهان

آن سراپا ذوق و شوق و درد و داغ

حاکم پنجاب را چشم و چراغ

آن فروغ دودهٔ عبد الصمد

فقر او نقشی که ماند تا ابد

تا ز قرآن پاک می سوزد وجود

از تلاوت یک نفس فارغ نبود

در کمر تیغ دو رو ، قرآن بدست

تن بدن هوش و حواس الله مست

خلوت و شمشیر و قرآن و نماز

ایخوش آن عمری که رفت اندر نیاز

بر لب او چون دم آخر رسید

سوی مادر دید و مشتاقانه دید

گفت اگر از راز من داری خبر

سوی این شمشیر و این قرآن نگر

این دو قوت حافظ یکدیگرند

کائنات زندگی را محورند

اندرین عالم که میرد هر نفس

دخترت را ایندو محرم بود و بس

وقت رخصت با تو دارم این سخن

تیغ و قرآن را جدا از من مکن

دل به آن حرفی که میگویم بنه

قبر من بی گنبد و قندیل به

مؤمنان را تیغ با قرآن بس است

تربت ما را همین سامان بس است

عمر ها در زیر این زرین قباب

بر مزارش بود شمشیر و کتاب

مرقدش اندر جهان بی ثبات

اهل حق را داد پیغام حیات

تا مسلمان کرد با خود آنچه کرد

گردش دوران بساطش در نورد

مرد حق از غیر حق اندیشه کرد

شیر مولا روبهی را پیشه کرد

از دلش تاب و تب سیماب رفت

خود بدانی آنچه بر پنجاب رفت

خالصه شمشیر و قرآن را ببرد

اندر آن کشور مسلمانی بمرد»

زیارت امیر کبیر حضرت سید علی همدانی و ملا طاهر غنی کشمیری

حرف رومی در دلم سوزی فکند

آه پنجاب آن زمین ارجمند

از تپ یاران تپیدم در بهشت

کهنه غمها را خریدم در بهشت

تا در آب گلشن صدائی دردمند

از کنار حوض کوثر شد بلند

«جمع کردم مشت خاشاکی که سوزم خویش را

گل گمان دارد که بندم آشیان در گلستان»

غنی

گفت رومی «آنچه می آید نگر

دل مده با آنچه بگذشت ای پسر

شاعر رنگین نوا طاهر غنی

فقر او باطن غنی ، ظاهر غنی

نغمه ئی می خواند آن مست مدام

در حضور سید والا مقام

سید السادات ، سالار عجم

دست او معمار تقدیر امم

تا غزالی درس الله هو گرفت

ذکر و فکر از دودمان او گرفت

مرشد آن کشور مینو نظیر

میر و درویش و سلاطین را مشیر

خطه را آن شاه دریا آستین

داد علم و صنعت و تهذیب و دین

آفرید آن مرد ایران صغیر

با هنر های غریب و دلپذیر

یک نگاه او گشاید صد گره

خیز و تیرش را بدل راهی بده»

در حضور شاه همدان

زنده رود

از تو خواهم سر یزدان را کلید

طاعت از ما جست و شیطان آفرید

زشت و ناخوش را چنان آراستن

در عمل از ما نکوئی خواستن

از تو پرسم این فسون سازی که چه

با قمار بدنشین بازی که چه

مشت خاک و این سپهر گرد گرد

خود بگو می زیبدش کاری که کرد

کار ما ، افکار ما ، آزار ما

دست با دندان گزیدن کار ما

شاه همدان

بنده ئی کز خویشتن دارد خبر

آفریند منفعت را از ضرر

بزم با دیو است آدم را وبال

رزم با دیو است آدم را جمال

خویش را بر اهرمن باید زدن

تو همه تیغ آن همه سنگ فسن

تیز تر شو تا فتد ضرب تو سخت

ورنه باشی در دو گیتی تیره بخت

زنده رود

زیر گردون آدم آدم را خورد

ملتی بر ملتی دیگر چرد

جان ز اهل خطه سوزد چون سپند

خیزد از دل ناله های دردمند

زیرک و دراک و خوش گل ملتی است

در جهان تر دستی او آیتی است

ساغرش غلطنده اندر خون اوست

در نی من ناله از مضمون اوست

از خودی تا بی نصیب افتاده است

در دیار خود غریب افتاده است

دستمزد او بدست دیگران

ماهی رودش به شست دیکران

کاروانها سوی منزل گام گام

کار او نا خوب و بی اندام و خام

از غلامی جذبه های او بمرد

آتشی اندر رگ تاکش فسرد

تا نپنداری که بود است اینچین

جبهه را همواره سود است اینچنین

در زمانی صف شکن هم بوده است

چیره و جانباز و پر دم بوده است

کوههای خنگ سار او نگر

آتشین دست چنار او نگر

در بهاران لعل میریزد ز سنگ

خیزد از خاکش یکی طوفان رنگ

لکه های ابر در کوه و دمن

پنبه پران از کمان پنبه زن

کوه و دریا و غروب آفتاب

من خدارا دیدم آنجا بی حجاب

با نسیم آواره بودم در نشاط

«بشنو از نی» می سرودم در نشاط

مرغکی می گفت اندر شاخسار

با پشیزی می نیرزد این بهار

لاله رست و نرگس شهلا دمید

باد نو روزی گریبانش درید

عمرها بالید ازین کوه و کمر

نستر از نور قمر پاکیزه تر

عمر ها گل رخت بر بست و گشاد

خاک ما دیگر شهاب الدین نزاد

نالهٔ پر سوز آن مرغ سحر

داد جانم را تب و تاب دگر

تا یکی دیوانه دیدم در خروش

آنکه برد از من متاع صبر و هوش

«بگذر ز ما و نالهٔ مستانه ئی مجوی

بگذر ز شاخ گل که طلسمی است رنگ و بوی

گفتی که شبنم از ورق لاله می چکد

غافلی دلی است اینکه بگرید کنار جوی

این مشت پر کجا و سرود اینچنین کجا

روح غنی است ماتمی مرگ آرزوی

باد صبا اگر به جنیوا گذر کنی،

حرفی ز ما به مجلس اقوام باز گوی

دهقان و کشت و جوی و خیابان فروختند

قومی فروختند و چه ارزان فروختند»

شاه همدان

با تو گویم رمز باریک ای پسر

تن همه خاک است و جان والا گهر

جسم را از بهر جان باید گداخت

پاک را از خاک می باید شناخت

گر ببری پارهٔ تن را ز تن

رفت از دست تو آن لخت بدن

لیکن آن جانی که گردد جلوه مست

گر ز دست او را دهی آید بدست

جوهرش با هیچ شی مانند نیست

هست اندر بند و اندر بند نیست

گر نگهداری بمیرد در بدن

ور بیفشانی ، فروغ انجمن

چیست جان جلوه مست ای مرد راد

چیست جان دادن ز دست ایمرد راد

چیست جان دادن بحق پرداختن

کوه را با سوز جان بگداختن

جلوه مستی خویش را دریافتن

در شبان چون کوکبی بر تافتن

خویش را نایافتن نابودن است

یافتن خود را بخود بخشودن است

هر که خود را دید و غیر از خود ندید

رخت از زندان خود بیرون کشید

جلوه بد مستی که بیند خویش را

خوشتر از نوشینه و داند نیش را

در نگاهش جان چو باد ارزان شود

پیش او زندان او لرزان شود

تیشهٔ او خاره را بر می درد

تا نصیب خود ز گیتی می برد

تا ز جان بگذشت جانش جان اوست

ورنه جانش یکدو دم مهمان اوست

زنده رود

گفته ئی از حکمت زشت و نکوی

پیر دانا نکتهٔ دیگر بگوی

مرشد معنی نگاهان بوده ئی

محرم اسرار شاهان بوده ئی

ما فقیر و حکمران خواهد خراج

چیست اصل اعتبار تخت و تاج

شاه همدان

اصل شاهی چیست اندر شرق و غرب

یا رضای امتان یا حرب و ضرب

فاش گویم با تو ای والا مقام

باج را جز با دو کس دادن حرام

یا «اولی الامری» که «منکم» شأن اوست

آیهٔ حق حجت و برهان اوست

یا جوانمردی چو صرصر تند خیز

شهر گیر و خویش باز اندر ستیز

روز کین کشور گشا از قاهری

روز صلح از شیوه های دلبری

می توان ایران و هندوستان خرید

پادشاهی را ز کس نتوان خرید

جام جم را ای جوان باهنر

کس نگیرد از دکان شیشه گر

ور بگیرد مال او جز شیشه نیست

شیشه را غیر از شکستن پیشه نیست

غنی

هند را این ذوق آزادی که داد

صید را سودای صیادی که داد

آن برهمن زادگان زنده دل

لالهٔ احمر ز روی شان خجل

تیزبین و پخته کار و سخت کوش

از نگاهشان فرنگ اندر خروش

اصلشان از خاک دامنگیر ماست

مطلع این اختران کشمیر ماست

خاک ما را بی شرر دانی اگر

بر درون خود یکی بگشا نظر

اینهمه سوزی که داری از کجاست

این دم باد بهاری از کجاست

این همان باد است کز تأثیر او

کوهسار ما بگیرد رنگ و بو

هیچ میدانی که روزی در ولر

موجه ئی می گفت با موج دگر

چند در قلزم به یکدیگر زنیم

خیز تا یک دم بساحل سر زنیم

زادهٔ ما یعنی آن جوی کهن

شور او در وادی و کوه و دمن

هر زمان بر سنگ ره خود را زند

تا بنای کوه را بر می کند

آن جوان کو شهر و دشت و در گرفت

پرورش از شیر صد مادر گرفت

سطوت او خاکیان را محشری است

این همه از ماست، نی از دیگری است

زیستن اندر حد ساحل خطاست

ساحل ما سنگی اندر راه ماست

با کران در ساختن مرگ دوام

گرچه اندر بحر غلتی صبح و شام

زندگی جولان میان کوه و دشت

ای خنک موجی که از ساحل گذشت

ایکه خواندی خط سیمای حیات

ای به خاور داده غوغای حیات

ای ترا آهی که می سوزد جگر

تو ازو بیتاب و ما بیتاب تر

ای ز تو مرغ چمن را های و هو

سبزه از اشک تو می گیرد وضو

ایکه از طبع تو کشت گل دمید

ای ز امید تو جانها پر امید

کاروانها را صدای تو درا

تو ز اهل خطه نومیدی چرا

دل میان سینهٔ شان مرده نیست

اخگر شان زیر یخ افسرده نیست

باش تا بینی که بی آواز صور

ملتی بر خیزد از خاک قبور

غم مخور ای بندهٔ صاحب نظر

بر کش آن آهی که سوزد خشک و تر

شهر ها زیر سپهر لاجورد

سوخت از سوز دل درویش مرد

سلطنت نازکتر آمد از حباب

از دمی او را توان کردن خراب

از نوا تشکیل تقدیر امم

از نوا تخریب و تعمیر امم

نشتر تو گرچه در دلها خلید

مر ترا چونانکه هستی کس ندید

پردهٔ تو از نوای شاعری است

آنچه گوئی ماورای شاعری است

تازه آشوبی فکن اندر بهشت

یک نوا مستانه زن اندر بهشت

زنده رود

با نشئه درویشی در ساز و دمادم زن

چون پخته شوی خود را بر سلطنت جم زن

گفتند جهان ما آیا بتو می سازد

گفتم که نمی سازد گفتند که برهم زن

در میکده ها دیدم شایسته حریفی نیست

با رستم دستان زن با مغچه ها کم زن

ای لاله صحرائی تنها نتوانی سوخت

این داغ جگر تابی بر سینه آدم زن

تو سوز درون او تو گرمی خون او

باور نکنی چاکی در پیکر عالم زن

عقل است چراغ تو در راهگذاری نه

عشق است ایاغ تو با بندهٔ محرم زن

لخت دل پر خونی از دیده فرو ریزم

لعلی ز بدخشانم بردار و بخاتم زن

صحبت با شاعر هندی برتری هری

حوریان را در قصور و در خیام

ناله من دعوت سوز تمام

آن یکی از خیمه سر بیرون کشید

وان دگر از غرفه رخ بنمود و دید

هر دلی را در بهشت جاودان

دادم از درد و غم آن خاکدان

زیر لب خندید پیر پاک زاد

گفت «ای جادو گر هندی نژاد»

آن نوا پرداز هندی را نگر

شبنم از فیض نگاه او گهر

نکته آرائی که نامش برتری است

فطرت او چون سحاب آذری است

از چمن جز غنچه نورس نچید

نغمه تو سوی ما او را کشید

پادشاهی با نوای ارجمند

هم به فقر اندر مقام او بلند

نقش خوبی بندد از فکر شگرف

یک جهان معنی نهان اندر دو حرف

کارگاه زندگی را محرم است

او جم است و شعر او جام جم است‘‘

ما به تعظیم هنر برخاستیم

باز با وی صحبتی آراستیم

زنده رود

ای که گفتی نکته های دلنواز

مشرق از گفتار تو دانای راز

شعر را سوز از کجا آید بگوی

از خودی یا از خدا آید بگوی

برتری هری

کس نداند در جهان شاعر کجاست

پرده او از بم و زیر نواست

آن دل گرمی که دارد در کنار

پیش یزدان هم نمی گیرد قرار

جان ما را لذت اندر جستجوست

شعر را سوز از مقام آرزوست

ای تو از تاک سخن مست مدام

گر ترا آید میسر این مقام

با دو بیتی در جهان سنگ و خشت

می توان بردن دل از حور بهشت

زنده رود

هندیان را دیده ام در پیچ و تاب

سر حق وقتست گوئی بی حجاب

برتری هری

این خدایان تنک مایه ز سنگ اند و ز خشت

برتری هست که دور است ز دیر و ز کنشت

سجده بی ذوق عمل خشک و بجائی نرسد

زندگانی همه کردار ، چه زیبا و چه زشت

فاش گویم بتو حرفی که نداند همه کس

ای خوش آن بنده که بر لوح دل او را بنوشت

این جهانی که تو بینی اثر یزدان نیست

چرخه از تست و هم آن رشته که بر دوک تو رشت

پیش آئین مکافات عمل سجده گزار

زانکه خیزد ز عمل دوزخ و اعراف و بهشت

برتری هری

حرکت به کاخ سلاطین مشرق

نادر ، ابدالی ، سلطان شهید

رفت در جانم صدای برتری

مست بودم از نوای برتری

گفت رومی «چشم دل بیدار به

پا برون از حلقهٔ افکار نه

کرده ئی بر بزم درویشان گذر

یک نظر کاخ سلاطین هم نگر

خسروان مشرق اندر انجمن

سطوت ایران و افغان و دکن

نادر آن دانای رمز اتحاد

با مسلمان داد پیغام وداد

مرد ابدالی وجودش آیتی

داد افغان را اساس ملتی

آن شهیدان محبت را امام

آبروی هند و چین و روم و شام

نامش از خورشید و مه تابنده تر

خاک قبرش از من و تو زنده تر

عشق رازی بود بر صحرا نهاد

تو ندانی جان چه مشتاقانه داد

از نگاه خواجهٔ بدر و حنین

فقر سلطان وارث جذب حسین

رفت سلطان زین سرای هفت روز

نوبت او در دکن باقی هنوز»

حرف و صوتم خام و فکرم ناتمام

کی توان گفتن حدیث آن مقام

نوریان از جلوه های او بصیر

زنده و دانا و گویا و خبیر،

قصری از فیروزه دیوار و درش

آسمان نیلگون اندر برش

رفعت او برتر از چند و چگون

می کند اندیشه را خوار و زبون

آن گل و سرو و سمن آن شاخسار

از لطافت مثل تصویر بهار

هر زمان برگ گل و برگ شجر

دارد از ذوق نمو رنگ دگر

اینقدر باد صبا افسونگر است

تا مژه برهم زنی زرد احمر است

هر طرف فواره ها گوهر فروش

مرغک فردوس زاد اندر خروش

بارگاهی اندر آن کاخی بلند

ذره او آفتاب اندر کمند

سقف و دیوار و اساطین از عقیق

فرش او از یشم و پرچین از عقیق

بر یمین و بر یسار آن وثاق

حوریان صف بسته با زرین نطاق

در میان بنشسته بر اورنگ زر

خسروان جم حشم بهرام فر

رومی آن آئینهٔ حسن ادب

با کمال دلبری بگشاد لب

گفت «مردی شاعری از خاور است

شاعری یا ساحری از خاور است

فکر او باریک و جانش دردمند

شعر او در خاوران سوزی فکند»

نادر

خوش بیا ای نکته سنج خاوری

ای که می زیبد ترا حرف دری

محرم رازیم با ما راز گوی

آنچه میدانی ز ایران باز گوی

زنده رود

بعد مدت چشم خود بر خود گشاد

لیکن اندر حلقهٔ دامی فتاد

کشتهٔ ناز بتان شوخ و شنگ

خالق تهذیب و تقلید فرنگ

کار آن وارفتهٔ ملک و نسب

ذکر شاپور است و تحقیر عرب

روزگار او تهی از واردات

از قبور کهنه می جوید حیات

با وطن پیوست و از خود در گذشت

دل به رستم داد و از حیدر گذشت

نقش باطل می پذیرد از فرنگ

سر گذشت خود بگیرد از فرنگ

پیری ایران زمان یزد جرد

چهرهٔ او بی فروغ از خون سرد

دین و آئین و نظام او کهن

شید و تار صبح و شام او کهن

موج می در شیشهٔ تاکش نبود

یک شرر در تودهٔ خاکش نبود

تا ز صحرائی رسیدش محشری

آنکه داد او را حیات دیگری

اینچین حشر از عنایات خداست

پارس باقی ، رومةالکبری کجاست

آنکه رفت از پیکر او جان پاک

بی قیامت بر نمی آید ز خاک

مرد صحرائی به ایران جان دمید

باز سوی ریگزار خود رمید

کهنه را از لوح ما بسترد و رفت

برگ و ساز عصر نو آورد و رفت

آه ، احسان عرب نشناحتند

از تش افرنگیان بگداختند

نمودار میشود روح ناصر خسرو علوی و غزلی مستانه سرائیده غائب میشود

«دست را چون مرکب تیغ و قلم کردی مدار

هیچ غم گر مرکب تن لنگ باشد یا عرن

از سر شمشیر و از نوک قلم زاید هنر

ای برادر ، همچو نور از نار و نار از نارون

بی هنر دان نزد بی دین هم قلم هم تیغ را

چون نباشد دین نباشد کلک و آهن را ثمن

دین گرامی شد بدانا و بنادان خوار گشت

پیش نادان دین چو پیش گاو باشد یاسمن

همچو کرپاسی که از یک نیمه زو الیاس را

کرته آید ، زو دگر نیمه یهودی را کفن»

ابدالی

آن جوان کو سلطنت ها آفرید

باز در کوه و قفار خود رمید

آتشی در کوهسارش بر فروخت

خوش عیار آمد برون یا پاک سوخت

زنده رود

امتان اندر اخوت گرم خیز

او برادر با برادر ، در ستیز

از حیات او حیات خاور است

طفلک ده ساله اش لشکر گر است

بی خبر خود را ز خود پرداخته

ممکنات خویش را نشناخته

هست دارای دل و غافل ز دل

تن ز تن اندر فراق و دل ز دل

مرد رهرو را به منزل راه نیست

از مقاصد جان او آگاه نیست

خوش سرود آن شاعر افغان شناس

آنکه بیند باز گوید بی هراس

آن حکیم ملت افغانیان

آن طبیب علت افغانیان

راز قومی دید و بیباکانه گفت

حرف حق با شوخی رندانه گفت

«اشتری یابد اگر افغان حر

با یراق و ساز و با انبار در

همت دونش از آن انبار در

می شود خوشنود با زنگ شتر»

ابدالی

در نهاد ما تب و تاب از دل است

خاک را بیداری و خواب از دل است

تن ز مرگ دل دگرگون می شود

در مساماتش عرق خون میشود

از فساد دل بدن هیچ است هیچ

دیده بر دل بند و جز بر دل مپیچ

آسیا یک پیکر آب و گل است

ملت افغان در آن پیکر دل است

از فساد او فساد آسیا

در گشاد او گشاد آسیا

تا دل آزاد است آزاد است تن

ورنه کاهی در ره باد است تن

همچو تن پابند آئین است دل

مرده از کین زنده از دین است دل

قوت دین از مقام وحدت است

وحدت ار مشهود گردد ملت است

شرق را از خود برد تقلید غرب

باید این اقوام را تنقید غرب

قوت مغرب نه از چنگ و رباب

نی ز رقص دختران بی حجاب

نی ز سحر ساحران لاله روست

نی ز عریان ساق و نی از قطع موست

محکمی او را نه از لادینی است

نی فروغش از خط لاتینی است

قوت افرنگ از علم و فن است

از همین آتش چراغش روشن است

حکمت از قطع و برید جامه نیست

علم و فن را ای جوان شوخ و شنگ

مغز میباید نه ملبوس فرنگ

اندرین ره جز نگه مطلوب نیست

این کله یا آن کله مطلوب نیست

فکر چالاکی اگر داری بس است

طبع دراکی اگر داری بس است

گرکسی شبها خورد دود چراغ

گیرد از علم و فن و حکمت سراغ

ملک معنی کس حد او را نبست

بی جهاد پیهمی ناید بدست

ترک از خود رفته و مست فرنگ

زهر نوشین خورده از دست فرنگ

زانکه تریاق عراق از دست داد

من چه گویم جز خدایش یار باد

بندهٔ افرنگ از ذوق نمود

می برد از غربیان رقص و سرود

نقد جان خویش در بازد به لهو

علم دشوار است می سازد به لهو

از تن آسانی بگیرد سهل را

فطرت او در پذیرد سهل را

سهل را جستن درین دیر کهن

این دلیل آنکه جان رفت از بدن

زنده رود

می شناسی چیست تهذیب فرنگ

در جهان او دو صد فردوس رنگ

جلوه هایش خانمانها سوخته

شاخ و برگ و آشیانها سوخته

ظاهرش تابنده و گیرنده ایست

دل ضعیف است و نگه را بنده ایست

چشم بیند دل بلغزد اندرون

پیش این بتخانه افتد سرنگون

کس نداند شرق را تقدیر چیست

دل به ظاهر بسته را تدبیر چیست

ابدالی

آنچه بر تقدیر مشرق قادر است

حزم و حزم پهلوی و نادر است

پهلوی آن وارث تخت قباد

ناخن او عقدهٔ ایران گشاد

نادر آن سرمایهٔ درانیان

آن نظام ملت افغانیان

از غم دین و وطن زار و زبون

لشکرش از کوهسار آمد برون

هم سپاهی هم سپه گر هم امیر

با عدو فولاد و با یاران حریر

من فدای آنکه خود را دیده است

عصر حاضر را نکو سنجیده است

غربیان را شیوه های ساحری است

تکیه جز بر خویش کردن کافری است

سلطان شهید

باز گو از هند و از هندوستان

آنکه با کاهش نیرزد بوستان

آنکه اندر مسجدش هنگامه مرد

آنکه اندر دیر او آتش فسرد

آنکه دل از بهر او خون کرده ایم

آنکه یادش را بجان پرورده ایم

از غم ما کن غم او را قیاس

آه از آن معشوق عاشق ناشناس

زنده رود

هندیان منکر ز قانون فرنگ

در نگیرد سحر و افسون فرنگ

روح را بار گران آئین غیر

گرچه آید ز آسمان آئین غیر

سلطان شهید

چون بروید آدم از مشت گلی

با دلی ، با آرزوی در دلی

لذت عصیان چشیدن کار اوست

غیر خود چیزی ندیدن کار اوست

زانکه بی عصیان خودی ناید بدست

تا خودی ناید بدست ، آید شکست

زائر شهر و دیارم بوده ئی

چشم خود را بر مزارم سوده ئی

ای شناسای حدود کائنات

در دکن دیدی ز آثار حیات

زنده رود

تخم اشکی ریختم اندر دکن

لاله ها روید ز خاک آن چمن

رود کاویری مدام اندر سفر

دیده ام در جان او شوری دگر

سلطان شهید

ای ترا دادند حرف دل فروز

از تپ اشک تو می سوزم هنوز

کاو کاو ناخن مردان راز

جوی خون بگشاد از رگهای ساز

آن نوا کز جان تو آید برون

میدهد هر سینه را سوز درون

بوده ام در حضرت مولای کل

آنکه بی او طی نمی گردد سبل

گرچه آنجا جرأت گفتار نیست

روح را کاری بجز دیدار نیست

سوختم از گرمی اشعار تو

بر زبانم رفت از افکار تو

گفت این بیتی که بر خواندی ز کیست

اندرو هنگامه های زندگی است

با همان سوزی که در سازد بجان

یکدو حرف از ما به کاویری رسان

در جهان تو زنده رود او زنده رود

خوشترک آید سرود اندر سرود

پیغام سلطان شهید به رود کاویری

حقیقت حیات و مرگ و شهادت

رود کاویری یکی نرمک خرام

خسته ئی شاید که از سیر دوام

در کهستان عمر ها نالیده ئی

راه خود را با مژه کاویده ئی

ای مرا خوشتر ز جیحون و فرات

ای دکن را آب تو آب حیات

آه شهری کو در آغوش تو بود

حسن نوشین جلوه از نوش تو بود

کهنه گردیدی شباب تو همان

پیچ و تاب و رنگ و آب تو همان

موج تو جز دانه گوهر نزاد

طره تو تا ابد شوریده باد

ای ترا سازی که سوز زندگی است

هیچ میدانی که این پیغام کیست؟

آنکه میکردی طواف سطوتش

بوده ئی آئینه دار دولتش

آنکه صحرا ها ز تدبیرش بهشت

آنکه نقش خود بخون خود نوشت

آنکه خاکش مرجع صد آرزوست

اضطراب موج تو از خون اوست

آنکه گفتارش همه کردار بود

مشرق اندر خواب و او بیدار بود

ای من و تو موجی از رود حیات

هر نفس دیگر شود این کائنات

زندگانی انقلاب هر دمی است

زانکه او اندر سراغ عالمی است

تار و پود هر وجود از رفت و بود

اینهمه ذوق نمود از رفت و بود

جاده ها چون رهروان اندر سفر

هر کجا پنهان سفر پیدا حضر

کاروان و ناقه و دشت و نخیل

هر چه بینی نالد از درد رحیل

در چمن گل میهمان یک نفس

رنگ و آبش امتحان یک نفس

موسم گل ماتم و هم نای و نوش

غنچه در آغوش و نعش گل بدوش

لاله را گفتم یکی دیگر بسوز

گفت راز ما نمی دانی هنوز

از خس و خاشاک تعمیر وجود

غیر حسرت چیست پاداش نمود

در سرای هست و بود آئی میا

از عدم سوی وجود آئی میا

ور بیائی چون شرار از خود مرو

در تلاش خرمنی آواره شو

تاب و تب داری اگر مانند مهر

پا بنه در وسعت آباد سپهر

کوه و مرغ و گلشن و صحرا بسوز

ماهیان را در ته دریا بسوز

سینه ئی داری اگر در خورد تیر

در جهان شاهین بزی شاهین بمیر

زانکه در عرض حیات آمد ثبات

از خدا کم خواستم طول حیات

زندگی را چیست رسم و دین و کیش

یک دم شیری به از صد سال میش

زندگی محکم ز تسلیم و رضاست

موت نیرنج و طلسم و سیمیاست

بندهٔ حق ضیغم و آهوست مرگ

یک مقام از صد مقام اوست مرگ

می فتد بر مرگ آن مرد تمام

مثل شاهینی که افتد بر حمام

هر زمان میرد غلام از بیم مرگ

زندگی او را حرام از بیم مرگ

بندهٔ آزاد را شأنی دگر

مرگ او را میدهد جانی دگر

او خود اندیش است مرگ اندیش نیست

مرگ آزادان ز آنی بیش نیست

بگذر از مرگی که سازد با لحد

زانکه این مرگست مرگ دام و دد

مرد مؤمن خواهد از یزدان پاک

آن دگر مرگی که بر گیرد ز خاک

آن دگر مرگ انتهای راه شوق

آخرین تکبیر در جنگاه شوق

گرچه هر مرگ است بر مؤمن شکر

مرگ پور مرتضی چیزی دگر

جنگ شاهان جهان غارتگری است

جنگ مؤمن سنت پیغمبری است

جنگ مؤمن چیست؟ هجرت سوی دوست

ترک عالم اختیار کوی دوست

آنکه حرف شوق با اقوام گفت

جنگ را رهبانی اسلام گفت

کس نداند جز شهید این نکته را

کو بخون خود خرید این نکته را

زنده رود رخصت میشود از فردوس برین و تقاضای حوران بهشتی

شیشهٔ صبر و سکونم ریز ریز

پیر رومی گفت در گوشم که خیز

آن حدیث شوق و آن جذب و یقین

آه آن ایوان و آن کاخ برین

با دل پر خون رسیدم بر درش

یک هجوم حور دیدم بر درش

بر لب شان زنده رود ای زنده رود

زنده رود ای صاحب سوز و سرود

شور و غوغا از یسار و از یمین

یکدو دم با ما نشین ، با ما نشین

زنده رود

راهرو کو داند اسرار سفر

ترسد از منزل ز رهزن بیشتر

عشق در هجر و وصال آسوده نیست

بی جمال لایزال آسوده نیست

ابتدا پیش بتان افتادگی

انتها از دلبران آزادگی

عشق بی پروا و هر دم در رحیل

در مکان و لامکان ابن السبیل

کیش ما مانند موج تیز گام

اختیار جاده و ترک مقام

حوران بهشت

شیوه ها داری مثال روزگار

یک نوای خوش دریغ از ما مدار

غزل زنده رود

به آدمی نرسیدی ، خدا چه میجوئی

ز خود گریخته ئی آشنا چه می جوئی

دگر بشاخ گل آویز و آب و نم در کش

پریده رنگ ز باد صبا چه می جوئی

دو قطره خون دلست آنچه مشک مینامند

تو ای غزال حرم در ختا چه میجوئی

عیار فقر ز سلطانی و جهانگیری است

سریر جم بطلب ، بوریا چه می جوئی

سراغ او ز خیابان لاله میگیرند

نوای خون شدهٔ ما ز ما چه میجوئی

نظر ز صحبت روشندلان بیفزاید

ز درد کم بصری توتیا چه میجوئی

قلندریم و کرامات ما جهان بینی است

ز ما نگاه طلب ، کیمیا چه می جوئی

حضور

گرچه جنت از تجلی های اوست

جان نیاساید بجز دیدار دوست

ما ز اصل خویشتن در پرده ایم

طائریم و آشیان گم کرده ایم

علم اگر کج فطرت و بد گوهر است

پیش چشم ما حجاب اکبر است

علم را مقصود اگر باشد نظر

می شود هم جاده و هم راهبر

می نهد پیش تو از قشر وجود

تا تو پرسی چیست راز این نمود

جاده را هموار سازد اینچین

شوق را بیدار سازد اینچنین

درد و داغ و تاب و تب بخشد ترا

گریه های نیم شب بخشد ترا

علم تفسیر جهان رنگ و بو

دیده و دل پرورش گیرد ازو

بر مقام جذب و شوق آرد ترا

باز چون جبریل بگذارد ترا

عشق کس را کی بخلوت می برد

او ز چشم خویش غیرت می برد

اول او هم رفیق و هم طریق

آخر او راه رفتن بی رفیق

در گذشتم زان همه حور و قصور

زورق جان باختم در بحر نور

غرق بودم در تماشای جمال

هر زمان در انقلاب و لایزال

گم شدم اندر ضمیر کائنات

چون رباب آمد بچشم من حیات

آنکه هر تارش رباب دیگری

هر نوا از دیگری خونین تری

ما همه یک دودمان نار و نور

آدم و مهر و مه و جبریل و حور

پیش جان آئینه ئی آویختند

حیرتی را با یقین آمیختند

صبح امروزی که نورش ظاهر است

در حضورش دوش و فردا حاضر است

حق هویدا با همه اسرار خویش

با نگاه من کند دیدار خویش

دیدنش افزودن بی کاستن

دیدنش از قبر تن برخاستن

عبد و مولا در کمین یکدگر

هر دو بیتاب اند از ذوق نظر

زندگی هر جا که باشد جستجوست

حل نشد این نکته من صیدم که اوست

عشق جان را لذت دیدار داد

با زبانم جرأت گفتار داد

ای دو عالم از تو با نور و نظر

اندکی آن خاکدانی را نگر

بندهٔ آزاد را ناسازگار

بر دمد از سنبل او نیش خار

غالبان غرق اند در عیش و طرب

کار مغلوبان شمار روز و شب

از ملوکیت جهان تو خراب

تیره شب در آستین آفتاب

دانش افرنگیان غارتگری

دیر ها خیبر شد از بی حیدری

آنکه گوید لااله بیچاره ایست

فکرش از بی مرکزی آواره ایست

چار مرگ اندر پی این دیر میر

سود خوار و والی و ملا و پیر

اینچنین عالم کجا شایان تست

آب و گل داغی که بر دامان تست

ندای جمال

کلک حق از نقشهای خوب و زشت

هر چه ما را سازگار آمد نوشت

چیست بودن دانی ای مرد نجیب؟

از جمال ذات حق بردن نصیب

آفریدن جستجوی دلبری

وانمودن خویش را بر دیگری

اینهمه هنگامه های هست و بود

بی جمال ما نیاید در وجود

زندگی هم فانی و هم باقی است

این همه خلاقی و مشتاقی است

زنده ئی؟ مشتاق شو خلاق شو

همچو ما گیرندهٔ آفاق شو

در شکن آنرا که ناید سازگار

از ضمیر خود دگر عالم بیار

بندهٔ آزاد را آید گران

زیستن اندر جهان دیگران

هر که او را قوت تخلیق نیست

پیش ما جز کافر و زندیق نیست

ق

از جمال ما نصیب خود نبرد

از نخیل زندگانی بر نخورد

مرد حق برنده چون شمشیر باش

خود جهان خویش را تقدیر باش

زنده رود

چیست آئین جهان رنگ و بو

جز که آب رفته می ناید بجو

زندگانی را سر تکرار نیست

فطرت او خوگر تکرار نیست

زیر گردون رجعت او را نارواست

چون ز پا افتاد قومی برنخاست

ملتی چون مرد ، کم خیزد ز قبر

چارهٔ او چیست غیر از قبر و صبر

ندای جمال

زندگانی نیست تکرار نفس

اصل او از حی و قیوم است و بس

قرب جان با آنکه گفت «انی قریب»

از حیات جاودان بردن نصیب

فرد از توحید لاهوتی شود

ملت از توحید جبروتی شود

بایزید و شبلی و بوذر ازوست

امتان را طغرل و سنجر ازوست

بی تجلی نیست آڈم را ثبات

جلوهٔ ما فرد و ملت را حیات

هر دو از توحید می گیرد کمال

زندگی این را جلال ، آنرا جمال

این سلیمانی است آن سلمانی است

آن سراپا فقر و این سلطانی است

آن یکی را بیند ، این گردد یکی

در جهان با آن نشین با این بزی

چیست ملت ایکه گوئی لااله

با هزاران چشم بودن یک نگه

اهل حق را حجت و دعوی یکیست

خیمه های ما جدا دلها یکی است

ذره ها از یک نگاه آفتاب

یک نگه شو تا شود حق بی حجاب

یک نگاهی را بچشم کم مبین

از تجلی های توحید است این

ملتی چون می شود توحید مست

قوت و جبروت می آید بدست

روح ملت را وجود از انجمن

روح ملت نیست محتاج بدن

تا وجودش را نمود از صحبت است

مرد چون شیرازهٔ صحبت شکست

مرده ئی از یک نگاهی زنده شو

بگذر از بی مرکزی پاینده شو

وحدت افکار و کردار آفرین

تا شوی اندر جهان صاحب نگین

زنده رود

من کیم تو کیستی عالم کجاست

در میان ما و تو دوری چراست

من چرا در بند تقدیرم بگوی

تو نمیری من چرا میرم بگوی

ندای جمال

بوده ئی اندر جهان چار سو

هر که گنجد اندرو میرد درو

زندگی خواهی خودی را پیش کن

چار سو را غرق اندر خویش کن

باز بینی من کیم تو کیستی

در جهان چون مردی و چون زیستی

زنده رود

پوزش این مرد نادان در پذیر

پرده را از چهرهٔ تقدیر گیر

انقلاب روس و آلمان دیده ام

شور در جان مسلمان دیده ام

دیده ام تدبیر های غرب و شرق

وانما تقدیر های غرب و شرق

افتادن تجلی جلال

ناگهان دیدم جهان خویش را

آن زمین و آسمان خویش را

غرق در نور شفق گون دیدمش

سرخ مانند طبر خون دیدمش

زان تجلی ها که در جانم شکست

چون کلیم الله فتادم جلوه مست

نور او هر پردگی را وانمود

تاب گفتار از زبان من ربود

از ضمیر عالم بی چند و چون

یک نوای سوزناک آمد برون

«بگذر از خاور و افسونی افرنگ مشو

که نیرزد بجوی اینهمه دیرینه و نو

آن نگینی که تو با اهرمنان باخته ئی

هم به جبریل امینی نتوان کرد گرو

زندگی انجمن آرا و نگهدار خود است

ای که در قافله ئی ، بی همه شو با همه رو

تو فروزنده تر از مهر منیر آمده ئی

آنچنان زی که بهر ذره رسانی پرتو

چون پرکاه که در رهگذر باد افتاد

رفت اسکندر و دارا و قباد و خسرو

از تنک جامی تو میکده رسوا گردید

شیشه ئی گیر و حکیمانه بیاشام و برو»

خطاب به جاوید

سخنی به نژاد نو

این سخن آراستن بیحاصل است

بر نیاید آنچه در قعر دل است

گرچه من صد نکته گفتم بی حجاب

نکته ئی دارم که ناید در کتاب

گر بگویم می شود پیچیده تر

حرف و صوت او را کند پوشیده تر

سوز او را از نگاه من بگیر

یا ز آه صبحگاه من بگیر

مادرت درس نخستین با تو داد

غنچهٔ تو از نسیم او گشاد

از نسیم او ترا این رنگ و بوست

ای متاع ما بهای تو ازوست

دولت جاوید ازو اندوختی

از لب او لااله آموختی

ای پسر ذوق نگه از من بگیر

سوختن در لااله از من بگیر

لااله گوئی بگو از روی جان

تا ز اندام تو آید بوی جان

مهر و مه گردد ز سوز لااله

دیده ام این سوز را در کوه و که

این دو حرف لااله گفتار نیست

لااله جز تیغ بی زنهار نیست

زیستن با سوز او قهاری است

لااله ضرب است و ضرب کاری است

مؤمن و پیش کسان بستن نطاق

مؤمن و غداری و فقر و نفاق

با پشیزی دین و ملت را فروخت

هم متاع خانه و هم خانه سوخت

لااله اندر نمازش بود و نیست

نازها اندر نیازش بود و نیست

نور در صوم و صلوت او نماند

جلوه ئی در کائنات او نماند

آنکه بود الله او را ساز و برگ

فتنهٔ او حب مال و ترس مرگ

رفت ازو آن مستی و ذوق و سرور

دین او اندر کتاب و او بگور

صحبتش با عصر حاضر در گرفت

حرف دین را از دو «پیغمبر» گرفت

آن ز ایران بود و این هندی نژاد

آن ز حج بیگانه و این از جهاد

تا جهاد و حج نماند از واجبات

رفت جان از پیکر صوم و صلوت

روح چون رفت از صلوت و از صیام

فرد ناهموار و ملت بی نظام

سینه ها از گرمی قرآن تهی

از چنین مردان چه امید بهی

از خودی مرد مسلمان در گذشت

ای خضر دستی که آب از سر گذشت

سجده ئی کزوی زمین لرزیده است

بر مرادش مهر و مه گردیده است

ق

سنگ اگر گیرد نشان آن سجود

در هوا آشفته گردد همچو دود

این زمان جز سر بزیری هیچ نیست

اندر و جز ضعف پیری هیچ نیست

آن شکوه ربی الاعلی کجاست

این گناه اوست یا تقصیر ماست

هر کسی بر جادهٔ خود تند رو

ناقهٔ ما بی زمام و هرزه دو

صاحب قرآن و بی ذوق طلب؟

العجب ثم العجب ثم العجب!

گر خدا سازد ترا صاحب نظر

روزگاری را که می آید نگر

عقلها بیباک و دلها بی گداز

چشمها بی شرم و غرق اندر مجاز

علم و فن دین و سیاست ، عقل و دل

زوج زوج اندر طواف آب و گل

آسیا آن مرز و بوم آفتاب

غیر بین از خویشتن اندر حجاب

قلب او بی واردات نو بنو

حاصلش را کس نگیرد باد و جو

روزگارش اندرین دیرینه دیر

ساکن و یخ بسته و بی ذوق سیر

صید ملایان و نخچیر ملوک

آهوی اندیشه او لنگ و لوک

عقل و دین و دانش و ناموس و ننگ

بسته فتراک لردان فرنگ

تاختم بر عالم افکار او

بر دریدم پردهٔ اسرار او

در میان سینه دل خون کرده ام

تا جهانش را دگرگون کرده ام

من بطبع عصر خود گفتم دو حرف

کرده ام بحرین را اندر دو ظرف

حرف پیچاپیچ و حرف نیش دار

تا کنم عقل و دل مردان شکار

حرف ته داری باند از فرنگ

نالهٔ مستانه ئی از تار چنگ

اصل این از ذکر و اصل آن ز فکر

ای تو بادا وارث این فکر و ذکر

آب جویم از دو بحر اصل من است

فصل من فصل است و هم وصل من است

تا مزاج عصر من دیگر فتاد

طبع من هنگامهٔ دیگر نهاد

نوجوانان تشنه لب خالی ایاغ

شسته رو تاریک جان روشن دماغ

کم نگاه و بی یقین و نا امید

چشم شان اندر جهان چیزی ندید

ناکسان منکر ز خود مؤمن به غیر

خشت بند از خاکشان معمار دیر

مکتب از مقصود خویش آگاه نیست

تا بجذب اندرونش راه نیست

نور فطرت راز جانها پاک شست

یک گل رعنا ز شاخ او نرست

خشت را معمار ما کج می نهد

خوی بط با بچهٔ شاهین دهد

علم تا سوزی نگیرد از حیات

دل نگیرد لذتی از واردات

علم جز شرح مقامات تو نیست

علم جز تفسیر آیات تو نیست

سوختن میباید اندر نار حس

تا بدانی نقرهٔ خود را ز مس

علم حق اول حواس آخر حضور

آخر او می نگنجد در شعور

صد کتاب آموزی از اهل هنر

خوشتر آن درسی که گیری از نظر

هر کسی زان می که ریزد از نظر

مست می گردد بانداز دگر

از دم باد سحر میرد چراغ

لاله زان باد سحر ، می در ایاغ

کم خور و کم خواب و کم گفتار باش

گرد خود گردنده چون پرگار باش

منکر حق نزد ملا کافر است

منکر خود نزد من کافر تر است

آن به انکار وجود آمد «عجول،

این «عجول» و هم «ظلوم» و هم «جهول»

شیوهٔ اخلاص را محکم بگیر

پاک شو از خوف سلطان و امیر

عدل در قهر و رضا از کف مده

قصد در فقر و غنا از کف مده

حکم دشوار است تأویلی مجو

جز به قلب خویش قندیلی مجو

حفظ جانها ذکر و فکر بی حساب

حفظ تنها ضبط نفس اندر شباب

حاکمی در عالم بالا و پست

جز به حفظ جان و تن ناید بدست

لذت سیر است مقصود سفر

گر نگه بر آشیان داری مپر

ماه گردد تا شود صاحب مقام

سیر آدم را مقام آمد حرام

زندگی جز لذت پرواز نیست

آشیان با فطرت او ساز نیست

رزق زاغ و کرکس اندر خاک گور

رزق بازان در سواد ماه و هور

سر دین صدق مقال اکل حلال

خلوت و جلوت تماشای جمال

در ره دین سخت چون الماس زی

دل بحق بر بند و بی وسواس زی

سری از اسرار دین بر گویمت

داستانی از مظفر گویمت

اندر اخلاص عمل فرد فرید

پادشاهی با مقام با یزید

پیش او اسبی چو فرزندان عزیز

سخت کوش چون صاحب خود در ستیز

سبزه رنگی از نجیبان عرب

باوفا ، بی عیب ، پاک اندر نسب

مرد مؤمن را عزیز ای نکته رس

چیست جز قرآن و شمشیر و فرس

من چه گویم وصف آن خیر الجیاد

کوه و روی آبها رفتی چو باد

روز هیجا از نظر آماده تر

تند بادی طایف کوه و کمر

در تک او فتنه های رستخیز

سنگ از ضرب سم او ریز ریز

روزی آن حیوان چو انسان ارجمند

گشت از درد شکم زار و نژند

کرد بیطاری علاجش از شراب

اسب شه را وارهاند از پیچ و تاب

شاه حق بین دیگر آن یکران نخواست

شرع تقوی از طریق ما جداست

ای ترا بخشد خدا قلب و جگر

طاعت مرد مسلمانی نگر

دین سراپا سوختن اندر طلب

انتهایش عشق و آغازش ادب

آبروی گل ز رنگ و بوی اوست

بی ادب ، بی رنگ و بو ، بی آبروست

نوجوانی را چو بینم بی ادب

روز من تاریک می گردد چو شب

تاب و تب در سینه افزاید مرا

یاد عهد مصطفی آید مرا

از زمان خود پشیمان میشوم

در قرون رفته پنهان میشوم

ستر زن یا زوج یا خاک لحد

ستر مردان حفظ خویش از یار بد

حرف بد را بر لب آوردن خطاست

کافر و مؤمن همه خلق خداست

آدمیت ، احترام آدمی

با خبر شو از مقام آدمی

آدمی از ربط و ضبط تن به تن

بر طریق دوستی گامی بزن

بندهٔ عشق از خدا گیرد طریق

می شود بر کافر و مؤمن شفیق

کفر و دین را گیر در پهنای دل

دل اگر بگریزد از دل وای دل

گرچه دل زندانی آب و گل است

اینهمه آفاق آفاق دل است

گرچه باشی از خداوندان ده

فقر را از کف مده از کف مده

سوز او خوابیده در جان تو هست

این کهن می از نیاگان تو هست

در جهان جز درد دل سامان مخواه

نعمت از حق خواه و از سلطان مخواه

ای بسا مرد حق اندیش و بصیر

می شود از کثرت نعمت ضریر

کثرت نعمت گداز از دل برد

ناز می آرد نیاز از دل برد

سالها اندر جهان گردیده ام

نم به چشم منعمان کم دیده ام

من فدای آنکه درویشانه زیست

وای آنکو از خدا بیگانه زیست

در مسلمانان مجو آن ذوق و شوق

آن یقین آن رنگ و بو آن ذوق و شوق

عالمان از علم قرآن بی نیاز

صوفیان درنده گرگ و مو دراز

گرچه اندر خانقاهان های و هوست

کو جوانمردی که صهبا در کدوست

هم مسلمانان افرنگی مآب

چشمهٔ کوثر بجویند از سراب

بی خبر از سر دین اند این همه

اهل کین اند اهل کین اند این همه

خیر و خوبی بر خواص آمد حرام

دیده ام صدق و صفا را در عوام

اهل دین را باز دان از اهل کین

هم نشین حق بجو با او نشین

کرکسان را رسم و آئین دیگر است

سطوت پرواز شاهین دیگرست

مرد حق از آسمان افتد چو برق

هیزم او شهر و دشت غرب و شرق

ما هنوز اندر ظلام کائنات

او شریک اهتمام کائنات

او کلیم و او مسیح و او خلیل

او محمد او کتاب او جبرئیل

آفتاب کائنات اهل دل

از شعاع او حیات اهل دل

اول اندر نار خود سوزد ترا

باز سلطانی بیاموزد ترا

ما همه با سوز او صاحبدلیم

ورنه نقش باطل آب و گلیم

ترسم این عصری که تو زادی درآن

در بدن غرق است و کم داند ز جان

چون بدن از قحط جان ارزان شود

مرد حق در خویشتن پنهان شود

در نیابد جستجو آن مرد را

گرچه بیند روبرو آن مرد را

تو مگر ذوق طلب از کف مده

گرچه در کار تو افتد صد گره

گر نیابی صحبت مرد خبیر

از اب وجد آنچه من دارم بگیر

پیر رومی را رفیق راه ساز

تا خدا بخشد ترا سوز و گداز

زانکه رومی مغز را داند ز پوست

پای او محکم فتد در کوی دوست

شرح او کردند و او را کس ندید

معنی او چون غزال از ما رمید

رقص تن از حرف او آموختند

چشم را از رقص جان بر دوختند

رقص تن در گردش آرد خاک را

رقص جان برهم زند افلاک را

علم و حکم از رقص جان آید بدست

هم زمین هم آسمان آید بدست

فرد ازوی صاحب جذب کلیم

ملت ازوی وارث ملک عظیم

رقص جان آموختن کاری بود

غیر حق را سوختن کاری بود

تا ز نار حرص و غم سوزد جگر

جان برقص اندر نیاید ای پسر

ضعف ایمانست و دلگیریست غم

نوجوانا «نیمه پیری است غم»

می شناسی حرص «فقر حاضر» است

من غلام آنکه بر خود قاهر است

ای مرا تسکین جان ناشکیب

تو اگر از رقص جان گیری نصیب

سر دین مصطفی گویم ترا

هم به قبر اندر دعا گویم ترا

پایان جاوید نامه

بعدی                        قبلی