فوج

قهوه             Coffee

نام علمی   ‍Coffea arabica

تركيبات شيميايي/خواص داروئي/طرز استفاده/مضرات

كليات گياه شناسي:

قَهوه نوعی نوشیدنی رایج است که از دانه‌های بوداده و آسیابشدهٔ گیاه قهوه به دست می‌آید. گیاه

قهوه بومی مناطق نیمه‌گرمسیری آفریقا و برخی از جزایر جنوب و جنوب شرق آسیا است، این گیاه

از آفریقا به سایر نقاط جهان پراکنده شد و در حال حاضر در بیش از ۷۰ کشور کشت می‌شود که در

درجهٔ اول مناطق استوایی آمریکا، جنوب شرقی آسیا، هند و آفریقاست، هنگام رسیدن میوهٔ گیاه

قهوه، دانه‌های قهوه را برداشت، پردازش و در نهایت خشک می‌کنند. دانه‌های قهوهٔ خشک شده

به درجات مختلف بو داده می‌شوند، بسته به عطر و طعم مورد نظر، درجه‌بندی‌های مختلفی برای

این محصول در نظر گرفته شده است، قهوه کمی اسیدی است و می‌تواند به علت داشتن کافئین

بالا موجب تحریک انسان گردد.

قهوه درختي است كه ارتفاع آن تا هشت متر ميرسد داراي ساقه اي استوانه اي شكل و برگهاي

نوك تيز ، متقابل ، بيضوي و هميشه سبز مي باشد . گلهاي قهوه برنگ سفيد و بطور رگوهي در

كنار برگها ظاهر مي شود . ميوه آن كه به نام قهوه معروف است بشكل تخم مرغي و برنگ سبز

بوده كه تدريجا زرد و سپس قرمز مي شود . بهترين نوع قهوه ، قهوه عربي است كه بحالت خودرو

در حبشه ،‌سودان و مناطق استوائي آفريقا وجود دارد ولي اكنون كشت آندر برزيل ، ونزوئلا ، جزائر

آنتيل و ديگر مناطق آمريكاي جنوبي مرسوم است .

واژه‌شناسی:

قهوه عربی شدهٔ واژهٔ کفا یا کافا است که در اصل نام منطقه و شهری در جنوب غربی اتیوپی است

که گیاه قهوه در ابتدا در آنجا یافت شده است، فرهنگ‌نویسان عرب می‌گویند واژهٔ قهوه در اصل نام

نوعی شراب بوده است که بعدها نام این نوشیدنی شده و همچنین می‌گویند ریشهٔ این واژه، فعلِ

«قها» (تلفظ: qahā) به‌معنی بی‌اشتها بودن است؛ زیرا در گذشته تصور بر این بود که این مایع باعث

بی‌اشتهایی می‌شود.

این واژه هم‌چنین از راه زبان ترکی به زبان‌های اروپایی راه یافته‌است.

چندین دلیل دیگر برای نامگذاری قهوه آورده شده که یکی از مشهورترین‌های آن این است که این

واژه از یک زبان اتیوپیایی و یا یک زبان آفریقایی دیگر گرفته شده باشد و در اصل نام منطقه‌ای به نام

کفا در جنوب غربی اتیوپی بوده‌است. گمان می‌رود که گیاه قهوه در ابتدا آن جا یافت شده، در ضمن

مردم آن منطقه به این گیاه بون می‌گویند.

تاریخچه قهوه:

به احتمال زیاد قهوه اولین بار در کشور اتیوپی تولید شد. البته برخی کشور یمن را منشأ تولید قهوه

می‌دانند. این دانه اولین بار در قرن سیزدهم میلادی، در جهان عرب شهرت یافت.

قهوه در جهان اسلام:

دین اسلام نوشیدنی‌های الکلی را حرام بشمار می‌آورد و نوشیدنی قهوه به عنوان جایگزینی برای نوشیدنی‌های الکلی استفاده می‌شد. این نوشیدنی از قرن ۱۳ میلادی بسیار محبوب و مقبول شد

و تا اوایل قرن ۱۵ میلادی در مصر، شام و عثمانی بسیار مصرف می‌گردید و در همهٔ این شهرها قهوه‌

خانه‌هایی برپا شد، مقامات مذهبی در مکه، قاهره و استانبول تلاش کردند تا مصرف آن را ممنوع

کنند، شیخ‌ها بر سر شباهت اثرات قهوه و الکل بحث می‌کردند و برخی به این اشاره می‌کردند که

دست به دست کردن قوری قهوه، بی شباهت به دست به دست کردن پیاله شراب، نوشیدنی

ممنوعه در اسلام، نیست.

قهوه‌خانه نهاد جدیدی بود که مردان در آن جمع می‌شدند و به صحبت کردن، شعرخوانی و بازی‌هایی

مانند تخته نرد و شطرنج می‌پرداختند. آن‌ها به مرکزی برای تجمع متفکران و به صورت ضمنی به رقیبی

برای مسجد به عنوان محل ملاقات جمعی بدل شده بودند. برخی عالمان دینی معتقد بودند که

قهوه‌خانه حتی از میکده هم بدتر است و مقامات هم متوجه شده بودند که این اماکن می‌تواند تبدیل

به لانه‌های فتنه شود. با این حال همه تلاش‌ها برای ممنوعیت مصرف قهوه، حتی با وجود صدور

حکم اعدام در دورهٔ سلطان مراد چهارم (۱۶۲۳ تا ۱۶۴۰ میلادی)، به شکست انجامید. نهایتاً عالمان

دینی به اجماع رسیدند که مصرف قهوه مباح است.

قهوه در اروپا:

قهوه از دو مسیر به اروپا راه یافت، از طریق تجارت زمینی امپراتوری عثمانی و از طریق تجارت دریایی،

از بندرهای یمن و شاخ آفریقا، پس از آغاز قرن هفدهم، گیاه قهوه که با قاچاق دانه‌های بسیار حاصلخیز

به کشور هند راه یافته بود،در این کشور هم پرورش یافت. تقریباً در سال ۱۶۵۰ میلادی، قهوه به کشور

انگلستان وارد می‌شد و قهوه‌خانه‌ها در شهرهای آکسفورد و لندن تأسیس شدند.

کشت گیاه قهوه در انگلستان از همان زمان آغاز گردید، اما آفت‌ها و شرایط نامناسب جوی، گیاهان

قهوه را نابود نمود و انگلیسی‌ها مجبور شدند به جای کشت قهوه، به کشت چای روی بیاورند،

در ابتدا در اروپا به قهوه، به عنوان نوشیدنی مسلمانان، با دیدهٔ شک نگریسته می‌شد، ولی گفته

می‌شود که در حدود سال ۱۶۰۰، پاپ کلمنت هشتم چنان از یک فنجان قهوه لذت برد که انحصار

آن در دست مسلمانان را خطایی بزرگ دانست و خواستار «تعمید دادن» آن شد. نوشیدن قهوه در

اتریش، پس از شکست حصر وین در سال ۱۶۸۳ و مصادرهٔ ذخیرهٔ بزرگی از قهوه از ترک‌های شکست

خورده، افزایش شدیدی یافت.

تا قبل از آغاز قرن هجدهم میلادی، استفاده از نوشیدنی قهوه در سراسر اروپا رایج شده بود.

کشورهای اروپایی این گیاه را به مناطق گرمسیری معرفی کردند تا این کشورها نسبت به کشت و

تولید انبوه گیاه قهوه اقدام نمایند. در اروپا هم مانند خاورمیانه، قهوه‌خانه‌ها به مکانی برای معاشرت،

مطالعه و تبادل نظر دربارهٔ موضوعات روز بدل شد. یک شباهت دیگر، امکان تبدیل آن‌ها به مکانی برای

اجتماع عناصر نامطلوب و خرابکاران بود. چارلز دوم، پادشاه انگلستان قهوه‌خانه‌ها را «مکانی برای

ملاقات خائنان و نشر شایعات سخیف دربارهٔ اعلیحضرت و وزیرانش» معرفی می‌کرد. در قرن ۱۸،

قهوه‌خانه معروف پاریس، کافه پروکوپ، مشتریان ثابتی همچون مارا، دانتون و روبسپیر داشت که

در طول انقلاب فرانسه, در آنجا برای انقلاب طرح‌ریزی می‌کردند.

قهوه در ایران:

قهوه در زمان صفویه جای خود را در میان نوشیدنی‌های روزانه ایرانی‌ها باز کرد و نمونه‌ای است از

ورود ایران به شبکه اقتصادی جهانی آن دوران. تا قرن نوزدهم که چای به نوشیدنی غالب مردم تبدیل

شد، همچنان این ماده سیاه و تلخ بسته به منطقهٔ جغرافیایی و طبقهٔ اجتماعی دوستداران خود را

داشت. امروزه نوشیدن انواع قهوه از جمله قهوه فرانسه، اسپرسو، کاپوچینو و قهوه فوری و شیر

قهوه طرفداران زیادی پیدا کرده. البته قهوه ترک به‌خاطر محبوبیت میان ایرانیان ارمنی از گذشته

در میان مردم رایج بوده و به‌واسطه فال قهوه جایگاه خاص خود را داشته. قهوه از قرن نهم میلادی

در ایران نوشیده می‌شد.

صوفی‌ها با کمک نوشیدن قهوه می‌توانستند خود را برای انجام مراسم مذهبی بیدار نگه دارند.

در دوران صفوی بود که قهوه‌خانه‌ها به‌عنوان مکان‌هایی برای تجمع شاعران و هنرمندان در ایران

رواج پیدا کرد. در سال ۱۶۶۴ کاشف الدین یک داروشناس صفوی، یک رساله در مورد ارزش‌ها

و خصوصیات قهوه به شاه عباس دوم تقدیم کرد. تاریخ فرهنگ نوشیدن چای در ایران تنها از

انتهای قرن پانزدهم شروع شد. از آنجایی که کشورهای تولید کنند قهوه مسافت زیادی تا

ایران داشتند، حمل و نقل قهوه به ایران مشکلات بسیار داشت، ولی نزدیکی تولیدکننده‌های

عمده چای نظیر چین به جاده اصلی تجارت آن زمان یعنی جاده ابریشم سبب شد که تجارت

و حمل و نقل چای با سهولت بیشتری در ایران صورت بگیرد.

قهوه و ساعت شبانه‌روزی بدن:

اثبات تأثیر قهوه بر ساعت زیستی بدن قبل از خواب

محققان طی تحقیقی نشان دادن که کافئین عصر گاهی نه تنها باعث اختلال خواب می‌شود،

بلکه ساعت زیستی ۲۴ ساعتهٔ بدن انسان را نیز به هم ریخته و از نو به کار می‌اندازد، این ساعت

مجموعه‌ای از سیگنال‌های مولکولی است که بدن را در برنامهٔ ۲۴ ساعته اش منظم نگه می‌دارد.

نوشیدن قهوه‌ای معادل دو برابر یک قهوه اسپرسو در سه ساعت قبل از خواب، ساعت بدن را به

طور متوسط حدود ۴۰ دقیقه به عقب می‌کشد، این موضوع را محققان به صورت آنلاین در مقاله‌ای

تحت عنوان Translational Medicine Sicience به چاپ رساندند.

اگرچه اثرات کافئین بر روی هوشیاری و خواب به‌خوبی شناخته شده، اما محققان از چگونگی تأثیر

آن بر ساعت شبانه‌روزی انسان مطمئن نبودند، آزمایش بر روی پنج نفر انجام شد که چند ساعت

قبل از ساعت خواب طبیعی، به آنها یک قرص کافئین داده شده بود، سپس آنها در معرض نور کم

یا شدید قرار گرفتند. نتیجهٔ این آزمایش نشان می‌داد که کافئین تقریباً اثری معادل نصف اثر قرار

گرفتن در معرض نور شدید را دارد که یکی از بهترین راه‌های مطالعه برای جابجائی ساعت بدن

است. محققان همچنین دریافتند که سلول‌های بدن انسان در معرض کافئین، ۲۴ ساعت شان

را به اصطلاح کِش می‌دهند، اثری که آن را با مولکول‌های مرتبط با ریتم ۲۴ ساعتهٔ بدن در ارتباط

می‌دانند. در عین حال، اعتقاد پژوهشگران در این زمینه حاکی از این است که نوشیدن قهوه در

صورتی که در وقت مناسب باشد، می‌تواند باعث جبران تأخیر ساعت درونی بدن بر اثر پرواز با

هواپیما شود

زیست‌شناسی گیاه قهوه:

چندین گونه از درختچهٔ قهوه وجود دارد که دانه‌ها یا همان میوهٔ قهوه از آنها استخراج می‌شود،

دو گونهٔ اصلی تجاری بیشتر کشت می‌شود که یکی معروف به قهوهٔ عربیک, است که مورد توجه‌ترین

گونه است و بومی ارتفاعات جنوب غربی اتیوپی و فلات بوما در جنوب شرقی سودان است و احتمالاً

کوه مارسابیت در شمال کنیا می‌باشد، نوع دیگر گونهٔ قهوهٔ کانیفورا[و ۸] است که بومی نواحی

غربی و مرکزی زیر صحرای آفریقا از گینه تا اوگاندا و سودان جنوبی می‌باشد، چندین گونهٔ دیگر

هم وجود دارد که کمتر مطرح هستند از جمله لیبریکا، موریتیانا، راکیموسا و استنوفیلا

تمام گیاهان قهوه در خانوادهٔ بزرگ روناسیان قرار دارند که درخت و در حقیقت درختچه‌هایی همیشه

سبز هستند که ممکن است تا ۵ متر رشد داشته باشند (۱۵ فوت)، برگ‌های درختچهٔ قهوه سبز

تیره و براق می‌باشد و معمولاً بین ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر (۴/۶ اینچ) طول و ۶ سانتی‌متر (۲/۴ اینچ)

ممکن است گسترش داشته باشند، برگ‌ها اغلب ساده هستند و خوشه‌های گل به رنگ سفید

معطر است، مادگی گیاه شامل تخمدان تحتانی است که مشخصهٔ روناسیان می‌باشد، گل‌ها

اغلب بیضی شکل و اندازهٔ آنها حدود ۱/۵ سانتی‌متر (۰/۶ اینچ) می‌باشد، میوهٔ نارس قهوه به

رنگ سبز است و در ادامه تبدیل به رنگ زرد می‌شوند و در هنگام رسیدن تبدیل به رنگ قرمز

می‌شوند، هر میوهٔ قهوه شامل دو دانه است و در ۵ تا ۱۰ در صد میوه‌ها تنها یک‌دانه وجود دارد،

انواع میوه‌های قهوه در گونهٔ عربیکا بین ۶ تا ۸ ماه می‌رسند و قابل چیدن هستند در حالی

که در قهوهٔ روبوستا حدود ۹ تا ۱۱ ماه زمان می‌برد، میوه‌ها را معمولاً به کمک نور خورشید

خشک می‌کنند اما روش‌های صنعتی هم برای این کار وجود دارد قهوهٔ عربیکا عمدتاً خودش

گرده افشانی می‌کند و قهوهٔ کانیفورا و لیبریکا نیاز به پیوند دارند و باید رویشی تکثیر شوند

از جمله قلمه زدن و پیوند و جوانه زدن که از روش‌های معمول تکثیر رویشی است

برترین کشورهای تولید کنندهٔ قهوه تا سال ۲۰۱۳.^[۱۰]

اولویت	کشور	میلیون تن
۱	برزیل	۳٫۰
۲	ویتنام	۱٫۵
۳	اندونزی	۰٫۷
۴	کلمبیا	۰٫۷
۵	هند	۰٫۳
	جهانی	۸٫۹

انواع قهوه:

مرغوب‌ترین قهوه که طعم و بویی منحصربه‌فرد دارد از بوته‌ای به نام عربیکا به دست می‌آید که

قدیمی‌ترین نوع قهوه‌است و در ارتفاع ۴۰۰۰ تا ۶۰۰۰ متر بالاتر از سطح دریا رشد می‌کند.

حدود ۷۵ ٪ از کل قهوه‌ای که در جهان کشت می‌شود عربیکا است. قدیمی‌ترین نوع قهوهٔ عربیکا،

موکا و جاوه هستند که امروزه نامی شناخته شده محسوب می‌شوند.

نوع دیگری از قهوه روبوستا, نام دارد که در بلندی ۲۵۰۰ پایی رشد می‌کند و بیشتر از عربیکا تحمل

سرما را دارد. میزان کافئین روبوستا دو برابر عربیکا است، اگرچه بو و طعم آن در رده پایین‌تری قرار

دارد و ارزان‌تر است. روبوستا حدود ۲۵ ٪ از کشت قهوه جهان را تشکیل می‌دهد. نوع مرغوب آن

هم برای تهیه اسپرسو به کار می‌رود. نوع دیگری از قهوه که در آفریقای غربی می‌روید لیبریکا

نام دارد که درصد بسیار اندکی از دانه‌های قهوه از این نوع هستند.

سنت‌های قهوه‌نوشی:

در وین، قهوه به همراه یک لیوان آب سِرو می‌شود، مانند فنجان‌های کوچک قهوه ترک قوی با رسوب

غلیظ در استانبول، دمشق و قاهره.

قهوه محلی خلیج فارس معمولاً تلخ است و با ترکیب هل یا ادویه‌های دیگر تهیه می‌شود. معمولاً

آن را یک بار با اندکی تأخیر، پس از ورود مهمان‌ها سرو می‌کنند – زود سرو کردن آن می‌تواند نشانه

بی‌ادبی و عجله باشد – و یک بار پیش از خروج آن‌ها. بسیاری اوقات آن را درست پیش یا پس از

نوشیدن یک فنجان کوچک چای شیرین می‌نوشند. ترتیب سرو کردن این نوشیدنی متفاوت است

اما این دو نوشیدنی بسیار متفاوت باید در یک فاصله زمانی کوتاه نوشیده شود.

در ایران، قهوه ترک معمولاً در فنجان کوچک نوشیده می‌شود و گاهی نوشیدن آن با آداب خاصی

برای فال گرفتن با باقی‌مانده آن انجام می‌گیرد.

تهیهٔ قهوه:

نوشیدنی‌های با پایهٔ قهوه بسیار متنوع هستند و انواع زیادی دارند.

انواع متنوع این نوشیدنی همگی دارای یکی از نوشیدنی‌های پایهٔ قهوه هستند که در ترکیب آن‌ها

وقتی می‌گوییم «قهوه» منظورمان یکی از سه نوشیدنی پایهٔ قهوه است، افزودنی‌های متنوعی را

بنا بر سلیقه می‌توان به این قهوه‌ها اضافه کرد از جمله: شیر، شکر، کاکائو، دارچین، بستنی، آب

لیمو، خامه و غیره.

سه نوع نوشیدنی پایهٔ قهوه داریم که در تمام مدل‌ها یکی از این سه حتماً وجود دارد:

تركيبات شيميايي:

در بازار دو نوع قهوه وجود دارد كه بنام قهوه سبز (خام ) و قهوه بو داده معروف است و از نظر تركيب

شيميايي با هم متفاوتند .

در صد گرم قهوه مواد زيرموجود است

البته مقدر كافئين نسبت به نوع آن مختلف است و بين 0/7 درصد تا 1/5 درصد تغيير مي كند . هر

فنجان قهوه معمولا داراي 80 ميلي گرم كافئين مي باشد .

البته در قهوه بغير از كافئين ، آلكالوئيدهاي ديگري مانند آدنين ، گزانتين ،‌هايپوگزانتين و گوانين

وجود دارد .

قهوه اي كه به مصرف نوشيدن مي رسد قهوه بو داده است زيرا قهوه سبز را نمي توان مصرف كرذ

قهوه پس از بودادن عطري مطبوع پيدا مي كند وبرنگ قهو ه اي در مي آيد و تغييرات شيميايي

بسياري در آن بوجود مي آيد .

قهوه بو داده را بايد در ظروف در بسته نگاهدري كرد زيرا تدريجا رطوبت خود را از دست داده و اكسيذ

مي شود و بوي مطبوع آن از بين يم رود .

چون قهوه براي مبتلايان به بيماري قلبي و عصبي ضرر درد بنابراين براي اينگونه افراد قهوه بدون

كافئين كه بنام Decafinated Coffee معروف است ودر بازار كرده اند كه ضرر آن بيش از قهوه معمولي

است زيرا براي رگفتن كافئين از حلال هاي شيميايي نظير دي كلرواتيلن ، تري كلور اتيلن و

كلرور اتيلن استفاده مي كنند كه مقدري از آن در قهوه مي ماند و اين مواد سمي و سرطان زا

هستند

خواص داروئي:

قهوه از نظرطب قديم ايران سرد و خشك است و چون جزء دسته آلكالوئيدها مي باشد بنابراين بايد

در مصرف آن احتياط كرده و فقط آنرا بعنوان دارو مصرف كدن كسانيكه به آن معتاد هستند بايد سعي

 در ترك آن داشته باشند .

1)قهوه محرك است و هضم را آسان مي كند

2)تب بر است مخصوصا تب هاي نوبه اي را برطرف مي كند

3)به بدن نيروي كاذب مي دهد

4)سردرد را برطرف مي كند

5)مسموميت هاي نشاي از مصرف الكل زياد را درمان مي كند

6)براي برطرف كردن يرقان مفيد است

7)ادرار آور است

8)در درمان سرفه اي كه با بلغم همراه باشد موثر است

9)دردهاي عصبي را درمان مي كند

10)در درمان سياه سرفه مفيد است

11)ضد عفوني كننده است

12)گرد قهوه براي سوختگي ها مفيد است

13)قهوه ضد افسردگي است

14)مقاومت ورزشكاران رازياد مي كند

15)برونشها را باز مي كند براي مبتلايان به بيماري آسم مفيد است

16)براي برطرف كردن تب يونجه مفيد است

17)از كرم خوردگي دندان جلوگيري مي كند

طرز استفاده:

به مبحث نسخه پيچي گياهان دارويي براي بيماري مورد نظر مراجعه نماييد

مضرات :

-قهوه فشار خون را بالا مي برد و آنهائيكه فشار خونشان بالاست بايد از نوشيدن قهوه خورددي كنند

2-باعث تحريك و ضعيف شدن قلب مي شود

3-باعث بيماري قلبي مي شود . تجربه ثابت كرده است كسانيكه قهوه مي نشوند احتمال بيماير

قلبي در آنها سه برابر كساني است كه قهوه نمي خورند .

4-كلسترول خون را افزايش مي دهد .

5-زنان باردار به هيچ وجه نبايد قهوه مصرف كننذ زيرا باعث عوارض خطرناك براي كودك مي شود

6-خوردن قهوه در خانم ها ممكن است باعث كيست در سينه شود

7-ايجاد سردرد مي كند

8-قهوه بيخوابي مي آورد

9-ممكن است باعث حركات غير ارادي عضلاني شود

10-ايجاد ناراحتي هاي روده اي و معده اي مي كند

11-لرزش و رعشه مي آورد

12-سوء هاضمه مي آورد

13-دربرخي مصرف زياد توليد اسهال مي كند

14-باعث تضعيف قواي جنسي مي شود .

خواص دارچين :Cinnamon

بانک جامع اطلاعات دارویی